Od 26 lat, każdego drugiego sierpnia, Stowarzyszenie Romów w Polsce wraz z Centralną Radą Niemieckich Romów i Sinti, przy wsparciu licznych instytucji państwowych, międzynarodowych i społecznych, w tym Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, organizuje obchody Europejskiego Dnia Pamięci o Holokauście Romów i Sinti.

Tutaj, w byłym Niemieckim Nazistowskim Obozie Koncentracyjnym i Zagłady Auschwitz-Birkenau w nocy z drugiego na trzeciego sierpnia 1944 roku ostatni więźniowie Zigeunerlager, około 4300 Romów i Sinti, głównie kobiet, dzieci i osób starszych, zostało zapędzonych do komór gazowych, a ich ciała spalono, by nie pozostał po nich żaden ślad.

W czasie II wojny światowej pół miliona Romów i Sinti zginęło wskutek zbrodniczej, rasistowskiej polityki nazistowskich Niemiec. Wiele romskich społeczności uległo całkowitej likwidacji. Nad życiem wielu innych cień zagłady rozciągnął się na wiele lat.

W tym roku w ramach obchodów 75 rocznicy w dniach 31.07 – 1.08 2019r. W Auditorium Maximum w Krakowie odbyła się międzynarodowa konferencja pt, „Czy Auschwitz tylko śpi? Narracje Romów i Sinti po Holokauście”.

W konferencji wzięli udział byli więźniowie, przedstawiciele organizacji międzynarodowych, oraz młodzież z całego świata. Głównym gościem konferencji był zastępca pastora dr Martina Luthera Kinga, jeden z czołowych postaci pośród amerykańskich działaczy politycznych, religijnych, oraz walczący o prawa obywatelskie pastor Jesse Jackson, który odegrał kluczową rolę w praktycznie każdym ruchu mającym na celu wzmocnienie pozycji słabszych w społeczeństwie, w walce o prawa obywatelskie, sprawiedliwość ekonomiczną i społeczną od lat 60. XX w.

Z okazji 75 rocznicy Obchodów Europejskiego Dnia Pamięci o Holokauście Romów został zorganizowany międzynarodowy konkurs na plakat „75. rocznica likwidacji Zigeunerlager – obozu romskiego w KL Auschwitz Birkenau, 2 sierpnia 1944r.” W ramach konkursu zostało nadesłanych 175 prac min z Polski, Austrii, Meksyku, Rosji , Słowacji, USA, Białorusi, Ukrainy, Holandii , Grecji, Niemiec,Chin.

W wyniku wieloetapowej kwalifikacji jury w składzie:

prof. Władysław Pluta, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie – przewodniczący

Krzysztof Dydo, Galeria Plakatu w Krakowie

dr hab. Sebastian Kubica, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Instytut Sztuki w Cieszynie

prof. Sławomir Kapralski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

Roman Kwiatkowski, Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce

dr Paweł Warchoł, Kurator konkursu

przyznało następujące nagrody:

I nagroda – Dominika Czerniak–Chojnacka

II nagroda – Marek Osman

III nagroda – Jouri Toreev

Oraz wyróżnienia honorowe

1. Vladimir Tsesler

2. Irmina Stanis

3.Ryszard Kajzer

 Stowarzyszenie Romów w Polsce na zakończenie konkursu wydało katalog z wyróżnionymi pracami pt,, 75 rocznica Likwidacji Zigeunerlager - Obozu Romskiego w KL Auschwitz Birkenau.

1 sierpnia w oświęcimskim Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży otwarta została wystawa będąca pokłosiem konkursu na plakat z okazji 75. rocznicy likwidacji tzw. obozu romskiego ,,Zigeunerlager”.

Z okazji 75 rocznicy został wydany przewodnik po Auschwitz Stowarzyszenia Romów w Polsce pt,, Zagłada Europejskich Romów w KL Auschwitz”, oraz broszura opisująca wydarzenia związane z 75 rocznicą Europejskiego Dnia Pamięci o Holokauście Romów.

1 sierpnia w Auditorium Maximum w Krakowie odbył się koncert Orkiestry filharmonicznej Romów i Sinti pod kierownictwem Riccardo M Sahitiego.

Koncert uprzedziło uhonorowanie dr. Piotra Cywińskiego, dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz Birkenau, Europejską Nagrodą Praw Obywatelskich Sinti i Romów.

2 sierpnia na terenie byłego obozu romskiego odbyły się obchody upamiętniające Europejski Dzień Pamięci Holocaustu Romów, które składały się z dwóch części.

Pierwsza część miała miejsce na terenie byłego obozu romskiego, pod pomnikiem upamiętniającym gdzie swoje mowy wygłosili;

• Romani Rose w imieniu organizatorów – Stowarzyszenia Romów w Polsce oraz Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów
• Else Baker, ocalała z Auschwitz
• Éva Fahidi-Pusztai, ocalała z Auschwitz
• Nadir Dedić, ocalały z Jasenovca
• Jesse L. Jackson Sr., Prezes Rainbow/PUSH Coalition
• Marek Suski, Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów RP który odczytał list  premiera Mateusza Morawieckiego.

Kolejna część upamiętnienia miała miejsce w Centrum Dialogu i Modlitwy. Głos zabrali przedstawiciele organizacji międzynarodowych, parlamentarzyści i przedstawiciele rządów. Poniżej przedstawiamy listę mówców:

- Roman Kwiatkowski w imieniu organizatorów – Stowarzyszenia Romów w Polsce i Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Roma

- Tadeusz Deszkiewicz, doradca Prezydenta RP w imieniu Prezydenta RP

- Ambasador Anna Azari w imieniu Prezydenta Państwa Izrael

- Minister Stanu ds. Europejskich Michael Roth, RFN

- Věra Jourová, Komisarz Europejski ds. sprawiedliwości, spraw konsumenckich i równości płci

- Przewodniczący Georges Santer, przewodniczący International Holocaust Remembrance Alliance

- Jeroen Schokkenbroek, dyrektor ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji, Rada Europy

- Dan Doghi, Szef Punktu Kontaktowego ds. Romów i Sinti, OBWE-ODIHR

- Peter Pollák, Poseł do Parlamentu Europejskiego

- Soraya Post, Posłanka do Parlamentu Europejskiego 2014-2019

- László Teleki, były poseł do Parlamentu Węgierskiego

W tym roku z tak szczególnego miejsca jakim jest obóz zagłady Auschwitz-Birkenau mówcy apelowali do przedstawicieli rządów w Europie i społeczności światowej, aby zdelegalizować wszelkie formy rasizmu, by demokrację traktować jako całość, której wszyscy jesteśmy częścią, bez względu na to jakim językiem mówimy, jaki mamy kolor skóry, do jakiej religii należymy.

Z okazji 75 rocznicy Europejskiego Dnia Pamięci o Holokauście Romów została wydana broszura opisujące 75 rocznicę, oraz wydarzenia towarzyszące. 

Poniżej przedstawiamy cytaty poszczególnych mówców, przemówienia organizatorów, oraz apel z okazji 75 rocznicy Europejskiego Dnia Pamięci o Holokauście  Romów  do pobrania.

,,Losy tych, którzy zostali zamordowani i tych, którzy przeżyli obozy, nie mogą zostać zapomniane. Dlatego stoję tu dzisiaj. W czasie, gdy grupy rasistowskie zyskują wpływy, nie wystarczy tylko pamiętać o zbrodniach nazistowskich. Wszyscy - zarówno ocaleni z obozów zagłady, jak i młodzi ludzie - musimy bronić demokracji i praw człowieka. Nigdy nie możemy być pewni, że zbrodnie nazistowskie się nie powtórzą.”

Else Baker, ocalała

,,Dziesiątki tysięcy ludzi w różnych obozach w Auschwitz-Birkenau słyszało bicie ich serc. Często pamiętam tę straszną noc i czuję, że moim obowiązkiem jest o niej mówić, aby nigdy o niej nie zapomnieć. Mam nadzieję, że wszyscy ci, którzy popełnili morderstwo, nie usłyszą nic poza przerażającymi dźwiękami tej nocy przez resztę życia i dłużej.”

Eva Fahidi ocalała

,,Kiedy widzę organizacje faszystowskie, ich wystąpienia i działania, to widzę to jako atak na siebie i na to, czego musiałem doświadczyć.             To sprawia, że tym bardziej ważne jest, by stać tu dzisiaj. Drodzy goście, a zwłaszcza wielu młodych ludzi, których tu widzę: Czy to Jasenovac, czy Auschwitz, nie wolno nam nigdy zapomnieć, co się stało! Proszę i apeluję do Państwa, abyście nie dopuszczali do dalszego rasizmu wobec nas, Romów! Stańcie razem dla wspólnego życia opartego na wzajemnym szacunku, a nie na nienawiści, pogardzie i wykluczeniu. Takie jest przesłanie, że to miejsce, w którym dziś stoimy, wysyła nam wiadomość.”

Nadir Dedić, ocalały z Jasenovca

,,Społeczność romska w Europie stanęła w obliczu tej samej sytuacji, w jakiej znaleźli się Amerykanie afrykańscy - ofiary ludobójstwa i przemocy; pozbawieni praw obywatelskich, segregowani i marginalizowani. To dziedzictwo pozostawiło ludność romską w ubóstwie, z nierównym wykształceniem i segregacją mieszkaniową, celem brutalnych napaści prawicowych nacjonalistów, tortur, a nawet morderstw. Romowie - podobnie jak Afroamerykanie i kolorowi ludzie - od dawna cierpią z powodu negowania praw człowieka i praw obywatelskich.

Poczyniliśmy postępy w Stanach Zjednoczonych w zakresie równości rasowej i sprawiedliwości gospodarczej, podobnie jak Romowie w zakresie rozwoju postępowych polityk i platform w całej Europie.

Ale brzydka głowa rasizmu, nacjonalizmu i neonazizmu znów odradza się w Stanach Zjednoczonych i w Europie.”

WielebnyJesse L. Jackson Sr.

,,Szczególnie w tym roku i szczególnie dzisiaj, 2 sierpnia w Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów, mieszkańcy wszystkich kontynentów powinni skłonić w głowy w geście czci dla ofiar Porrajmos. Pamięć o Romach i Sinti zabitych w niemieckich nazistowskich obozach zagłady Kulmhof i Auschwitz - Birkenau, w łódzkim getcie, oraz innych miejscach kaźni jest moralną powinnością całej rodzinny ludzkiej. Trzeba abyśmy podtrzymywali tę pamięć w imię sprawiedliwości i międzyludzkiej solidarności, w trosce o pokój i bezpieczną przyszłość kolejnych pokoleń"

Andrzej Duda Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej   

,,Cierpienie naszych dwóch narodów prowadzi nas do wspólnego zrozumienia znaczenia tolerancji. Wspólnie uznajemy, że wszyscy ludzie mają niezbywalne prawa, które zostały tak okrutnie naruszone podczas drugiej wojny światowej i Holokaustu, i wspólnie walczymy z wszelkimi formami rasizmu, antysemityzmu i ksenofobii.''

Re’uwen Riwlin Prezydent Państwa Izrael

,, W Polsce dziedzictwo dziedzictwo romskie to ponad sześć wieków historii która wciąż trwa. Stulecia wciąż rozwijanego dorobku i pielęgnowania bogatej tradycji. Byliśmy i jesteśmy sąsiadami, dzieliliśmy i dzielimy wspólny los. Tożsamość romska umacnia się nad Wisłą - przy wsparciu państwa, oraz dzięki sile i aspiracją społeczności.''

 Mateusz Morawiecki - Prezes Rady Ministrów 

 ,,Panie i panowie! Moje przesłanie do was wszystkich brzmi: Sinti i Romowie są wśród nas. Pomagają oni zachować koloryt i różnorodność naszych społeczeństw. Za tym właśnie opowiada się zjednoczona Europa. I musimy jeszcze bardziej zdecydowanie bronić jej przed jego wrogami - nacjonalizmem, izolacją i rasizmem.”

Minister Stanu ds. Europejskich Michael Roth

,,A jednak, pomimo waszych nieustających świadectw, pomimo istnienia takich miejsc grozy jak to, zaprzeczanie i zniekształcanie nigdy się nie zatrzymało i co gorsza, widzimy ponowny wzrost populizmu i nacjonalizmu oraz wzrost antysemityzmu, antycyganizmu i innych haniebnych form dyskryminacji i nienawiści”

Georges Santer, przewodniczący International Holocaust Remembrance Alliance