Oświadczenie
z dnia 19 lutego 2021 r.
Stowarzyszenia Romów w Polsce
W sprawie przyznania mniejszości romskiej przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji dotacji na 2021 r. na ochronę i podtrzymywanie tożsamości kulturowej.
W dniu 30 grudnia 2020 r. na stronie Departamentu Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych MSWiA (dalej: Ministerstwo) ukazała się Informacja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o jego decyzji dotyczącej przyznania dotacji dla mniejszości narodowych i etnicznych, w tym dla naszego Stowarzyszenia. Wynika z niej, że znakomita większość wniosków Stowarzyszenia związanych z podtrzymywaniem tożsamości kulturowej mniejszości romskiej została załatwiona odmownie, w szczególności na digitalizację archiwum, bibliotekę, czy koszty wystawy stałej „Romowie - historia i kultura”. Na wydawanie kwartalnika romskiego „Dialog – Pheniben” Stowarzyszenie otrzymało środki tylko na koszty publikacji jednego numeru (w ubiegłym roku środki przyznano na dwa numery, we wcześniejszych latach zawsze na cztery numery).
Ponieważ sytuacja powtarza się od kilku lat i nie ma widoków na poprawę, przeto w dniu 28 stycznia 2021 r. Stowarzyszenie wystąpiło do Pana Mateusza Morawieckiego Prezesa Rady Ministrów z pisemną prośbą o pomoc w celu zmiany stanowiska Ministerstwa. Na wstępie pisma stwierdziliśmy, że obywatele polscy pochodzenia romskiego oraz ich organizacje (w tym Stowarzyszenie) z uwagi na dyskryminacyjny podział dotacji na realizacje w 2021 r. zadań mających na celu ochronę, zachowanie i rozwój tożsamości kulturowej – nie będą mogli podejmować koniecznych działań z uwagi na brak odpowiedniej pomocy państwa.
Uzasadniając tezę o dyskryminacyjnym podziale środków przekazaliśmy Premierowi wyniki z przeprowadzonej przez Stowarzyszenie analizy dotacji celowych i podmiotowych przyznanych poszczególnym mniejszościom na 2021 r.:
pod względem wielkości populacji Romowie są czwartą mniejszością etniczną w Polsce liczącą od 17 tysięcy osób wg spisu z 2011 r. do 30 tysięcy osób wg faktycznych danych (t.j. od 5,5% do około 10% całości populacji wszystkich mniejszości, w tym Kaszubi) , czyli niewiele mniej niż mniejszość ukraińska i białoruska liczące po około 38 tysięcy osób;
w analizie nie uwzględniono największych mniejszości – niemieckiej, ukraińskiej i białoruskiej oraz osób posługujących się językiem kaszubskim, z uwagi na ich odmienne warunki funkcjonowania niż małe i średnie mniejszości;
zdaniem Stowarzyszenia wyliczenie przyznanych środków metodą per capita jest najbardziej miarodajnym wskaźnikiem sprawiedliwego podziału publicznej pomocy. W ramach tej metody przeliczono dotacje podmiotowe i celowe. Wyniki są szokująco niesprawiedliwe dla mniejszości romskiej, pomimo uwzględnienia w analizie mniejszej liczby Romów t.j. wg spisu powszechnego. Przydział środków na jednego Roma w ramach dotacji podmiotowych na 2021 r. wynosi 11,36 zł, gdy na Karaima – 164,54 zł, na Ormianina 88,01 zł, na Litwina 55,41 zł, na Żyda 38,49 zł, czy Słowaka 25,91 zł. W przypadku dotacji celowej przyznano Romom środki w kwocie 53,96 zł na osobę, gdy na Karaima 328,50 zł, na Ormianina 187,2 zł, na Słowaka 151,05 zł, na Tatara 140,37 zł, na Litwina 135,22 zł, na Żyda 120,14 zł, czy Łemka 100,14 zł.
Jeszcze gorzej wygląda sytuacja przy podziale środków w ramach dotacji celowej na czasopisma dla poszczególnych mniejszości. Romom przydzielono środki wysokości 10, 37 zł na osobę (dwa czasopisma), gdy Karaimom 328,50 zł (jedno), Słowakom 84,88 zł (dwa ), Litwinom 74,79 zł (trzy), Żydom 48,33 zł (cztery), Ormianom 32,28 zł (jedno), czy Tatarom 27,63 zł (dwa).
Wreszcie na koniec dokonaliśmy analizy dotacji dla wszystkich mniejszości na digitalizację archiwów oraz biblioteki. Spośród wszystkich organizacji romskich z wnioskiem na te cele wystąpiło tylko Stowarzyszenie Romów w Polsce nie otrzymując ani złotówki dotacji. Natomiast dotacje na wskazany cel otrzymały mniejszości: ukraińska – 9 000 zł, niemiecka 132. 500 zł, żydowska 17 000 zł, rosyjska 9 000 zł, ormiańska 31 200 zł, łemkowska 11 000 zł oraz karaimska 19 770 zł.
Po przedstawieniu Premierowi wskazanych danych stwierdziliśmy, że Stowarzyszenie występuje o dotacje na archiwum i bibliotekę już piąty rok z rzędu i zawsze nasze wnioski były i są odrzucane z nieznanych powodów. Co ciekawe wcześniej zadania te były finansowane przez MSWiA w ramach pierwszego etapu, ale z uwagi na późniejsze zaprzestanie udzielania pomocy zadań nie zakończono. Działania MSWiA są więc nielogiczne i niekonsekwentne. Podaliśmy Premierowi, że we wszystkich dokumentach dotyczących mniejszości romskiej w Polsce Ministerstwo stwierdza, że jest ona zagrożona wykluczeniem społecznym (czyli także w zakresie wartości kulturowych). Skoro taka jest diagnoza to dlaczego przydzielana pomoc m.in. na wyjście z tego zagrożenia jest tak symboliczna oraz niesprawiedliwa zważywszy na wyniki analizy. Przecież gromadzenie archiwum i jego digitalizacja, gromadzenie i utrzymywanie księgozbioru bibliotecznego, czy wydawanie romskiego kwartalnika „Dialog-Pheniben” jest właśnie istotnym sposobem na wyjście z wykluczenia społecznego i dołączenie kulturowe do reszty społeczeństwa.
Na zakończenie wystąpienia poprosiliśmy Premiera o pomoc w celu zmiany stanowiska MSWiA względem społeczności romskiej, w tym Stowarzyszenia Romów w Polsce. Mamy nadzieję, że wskazane argumenty wpłyną na zmianę decyzji MSWiA i tym samym poprawę położenia obywateli polskich pochodzenia romskiego w Polsce.
Niezależnie od wystąpienia do Premiera zauważamy, że żyjemy w kraju, w którym poczynając od I Rzeczypospolitej kultura mniejszości narodowych i etnicznych jest istotną i wzbogacającą częścią kultury polskiej. By jednak ta kultura mniejszości przetrwała konieczna jest pomoc finansowa państwa. Pomoc ta znajduje podstawę prawną w ustawie z dnia 6 stycznia 2001 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. 2001, Nr 17 poz. 141, ze zm.), w której w szczególności w art. 18 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2 pkt 3 i 7 wpisano obowiązki władzy publicznej względem mniejszości w zakresie wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej, a także udzielania pomocy finansowej w formie dotacji celowej lub podmiotowej na m.in. wydawanie czasopism, czy periodyków, prowadzenie bibliotek oraz dokumentację życia kulturalnego mniejszości.
Stwierdzamy niekonsekwentne podejście MSWiA do starań o przydzielenie Stowarzyszeniu dotacji na prowadzenie działalności statutowej, tj. na rzecz mniejszości romskiej. Otóż w odpowiedzi na nasze pismo z dnia 8 stycznia 2020 r. odnośnie do niesprawiedliwego podziału środków na 2020 r. MSWiA odpowiedziało w dniu 20 lutego 2020 r. m. in. : „Wnioski o dotacje celowe na rok 2021 będzie oceniać nowa Komisja, w składzie prawdopodobnie innym niż dotychczasowy. Nie można zatem zakładać a priori (z góry bez sprawdzenia – nasz przypisek), iż wnioski Stowarzyszenia Romów w Polsce nie otrzymają rekomendacji Członków Komisji oraz akceptacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji”.
Wypowiedź ta oznacza, że Ministerstwo zarzucało nam, iż mamy względem niego pretensje bez sprawdzenia jak zostaną podzielone środki na 2021 r., który to podział ma nastąpić w nowy sposób przez nowy skład Komisji.
W takiej sytuacji a posteriori (po fakcie – nasza uwaga) musimy stwierdzić, że zapewnienia o nowej Komisji oraz nowej ocenie okazały się być puste, gdyż środki zostały podzielone na 2021 r. w taki sam sposób jak we wcześniejszych latach. Dlatego też postanowiliśmy wystąpić do Premiera, gdyż nie wierzymy już w zapewnienia urzędników z MSWiA.
Roman Kwiatkowski Prezes Zarządu