1. Stowarzyszenie Romów w Polsce
    1. Historia i misja
    2. Władze
    3. Romski Instytut Historyczny
    4. The Fight Against Antisemitism in Poland: Monitoring, Intervention, Education
    5. Projekty
    6. Mobilne Centrum Przeciwdziałania Dyskryminacji Romów
    7. Centrum Porad - FIO
    8. Dzielmy się doświadczeniami
    9. Podnoszenie kwalifikacji i zatrudnienie drogą do integracji
    10. Po obu stronach Karpat
    11. Polsko - Słowackie warsztaty
    12. Media o nas
  2. Aktualnie
  3. Romowie
    1. Historia
    2. Tradycja i Kultura
    3. Współczesność
      1. "Cygan ze strachu, Rom z dumy" - Katarzyna Marwicz w rozmowie z Marcinem Kołodziejczykiem, dziennikarzem tygodnika "Polityka", nagrodzonym za tekst o Romach w Rumunii.
      2. Delegacja Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów oraz Niemieckiego Związku Piłki Nożnej na Węgrzech 26-28.10.2009 - sprawozdanie z pobytu.
      3. Romowie w Polsce
      4. Szczyt Unii Europejskiej w sprawie Romów
      5. Postawy wobec Romów w Polsce, Czechach, na Węgrzech i Słowacji
    4. Artykuły i Raporty
      1. Raporty
      2. Raport "Romowie na rynku pracy" [PDF]
      3. Raport pt. Funkcjonowanie poznawcze dzieci romskich uczęszczających do szkół podstawowych specjalnych i masowych - konteksty społeczne [PDF]
      4. Raport Romowie - Bezrobocie [PDF]
      5. Rzucając wyzwanie przymusowej sterylizacji kobiet romskich w Czechach- źródło ERRC http://www.errc.org/cikk.php?cikk=2228, tłumaczenie Małgorzata Kołaczek
      6. Romowie. Rozprawa o poczuciu wykluczenia- Marian Grzegorz Gerlich, Roman Kwiatkowski
      7. Wykuwanie pamięci. Kilka uwag na temat wystawy ”Zagłada Romów Europejskich oraz Rasizm we Współczesnej Europie” - Joanna Talewicz-Kwiatkowska, Marek Isztok
      8. Mass media jako czynnik wpływający na integrację społeczną Romów – przypadek Polski, Węgier, Słowacji- Joanna Talewicz-Kwiatkowska, Małgorzata Kołaczek
      9. Pomoc dla Romów w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Szanse i zagrożenia
      10. Romowie na rynku pracy – badania i raport
  4. Romski Holokaust
    1. Informacje historyczne
      1. Początek represji antyromskich po dojściu nazistów do władzy w Niemczech
      2. Początek "ostatecznego rozwiązania" kwestii romskiej
      3. Eksterminacja Romów w okresie II wojny światowej w okupowanych krajach Europy
      4. Syndrom Holokaustu
    2. Świadkowie Holokaustu
    3. Relacje świadków
      1. Franz Wirbel
      2. Szmyt Władysław
      3. Edward Paczkowski
      4. Edward Kwiatkowski
      5. Anna Kwiatkowska
      6. Aleksy Kozłowski
      7. Władysława Jaglenicz
      8. Leokadia Jaworska
      9. Elizabeth Guttenberger
      10. Ryszard Głowacki
      11. Helmut Clemens
      12. RELACJE VIDEO
    4. Skany dokumentów
      1. Świadectwa
    5. Dzień pamięci o zagładzie Romów
      1. Kalendarium upamiętniania holokaustu Romów i Sinti przez Stowarzyszenie Romów w Polsce - lata 1993-2012
      2. Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów- PROKLAMACJA
      3. 65 rocznica likwidacji tzw. Zigeunerlager – obrona pamięci dla lepszej przyszłości
      4. Relacja z 65. rocznicy likwidacji tzw. Zigeunerlager [VIDEO]
    6. Spotkania ze świadkiem
      1. Spotkania ze świadkiem
      2. Spotkanie z Edwardem Paczkowskim - relacja [VIDEO] cz.1
      3. Spotkanie z Edwardem Paczkowskim - relacja [VIDEO] cz.2
  5. Edukacja i Kultura
    1. Działalność edukacyjna SRwP
      1. Edukacja
      2. Oferta spotkań edukacyjnych Stowarzyszenia Romów w Polsce
    2. Dialog-Pheniben
    3. Spotkania edukacyjne
    4. Wystawy
      1. Wystawa stała
    5. Publikacje
  6. Video
  7. Galeria
  8. Polecamy
  9. Dialog- Pheniben
  10. Akcja Reinhardt
    1. Romowie stawali się elementem europejskiej układanki etnicznej od X w.
    2. Ustawy Norymberskie składały się z dwóch aktów prawnych: „Ustawy o ochronie niemieckiej krwi i honoru” oraz „Ustawy o obywatelstwie Rzeszy”
    3. Zagłada Romów na terenach okupowanych przez Niemcy.
    4. Zakończenie
    5. Główne cele projektu: Romowie jako ofiary Akcji Reinhardt.
    6. Rezultaty kwerendy archiwalnej
    7. Rezultaty kwerend archiwalnych
    8. Polskie publikacje i działania upamiętniające dotyczące zagłady Romów – w kontekście międzynarodowym.
    9. Auschwitz-Birkenau: działalność Muzeum i Stowarzyszenia Romów w Polsce.
    10. Obozy związane z Akcją Reinhardt
    11. Działalność na rzecz pamięci
    12. Miejsca masowych egzekucji Romów w Polsce południowej. Analiza wybranych lokalizacji.
    13. Dwa pomniki. Estetyka i polityka romskiej pamięci.
    14. Kwerenda z zasobie archiwalnym Geheime Staatspolizei – Staatspolizeistelle Trier
    15. Kwerenda w zasobie archiwalnym ITS – Bad Arolsen
    16. Przypadki indywidualne.
    17. Przebieg zagłady: analiza wybranych przypadków
    18. Poszukiwania miejsc pamięci i ich upamiętnień.
  11. E-Lekcje
 

Rezultaty kwerend archiwalnych

Rezultaty kwerend archiwalnych

W historiografii II wojny światowej uzyskał prawo obywatelstwa termin Zapomniany Holokaust, który odnosił się do prześladowań i masowej zagłady dokonanej na Romach przez niemiecki nazizm. Obecnie coraz częściej używa się określeń wywodzących się z języka romskiego (choć nie zawsze funkcjonujących wśród Romów) takich jak Porrajmos (bardziej prawidłowo: o baro Porrajmos), Samudaripen, Kali Traš, które oznaczają odpowiednio „pożeranie”, „ludobójstwo” i „czarny strach”.

Rzeczywiście przez prawie dwadzieścia lat od zakończenia II wojny światowej w publicznej przestrzeni nie pojawiło się żadne godne uwagi naukowe opracowanie dotyczące  tematyki romskiej zagłady. Dopiero w 1964 r. staraniem nie historyka a kryminologa Hansa-Joachima Döringa ukazała się monografia: Die Zigeuner im nationalsozialistischen Staat. Niewątpliwie dla większości niemieckiego środowiska historyków zagadnienia związane z funkcjonowaniem nazistowskiego państwa i wynikłe z tego faktu skutki, w tym także szczególnie zagłada Romów, stanowią okazję do wykazania pewnego rodzaju niespotykanej ekspiacji moralnej. 

Wielką rolę odegrały prace znakomitego historyka, Michaela Zimmermann: Rassenutopie und Genizid. Die nationalsozialistischen „Lösung der Zigeunerfrage” i Verfolgt, vertrieben, vernichtet. Die nationalsozialistischen Vernichtungspolitik gegen Sinti und Roma. Z nowszych prac uczonych niemieckich należy wspomnieć o bardzo obszernym i świetnym artykule Karoli Fings, który rzuca nowe światło na niezwykle ważne zagadnienie, a mianowicie szeroko dyskutowaną sprawę Auschwitz-Erlaß oraz konferencji, mającej miejsce w Reichskriminalpolizeiamt w Berlinie 15 stycznia 1943 r., która może być przyrównywana do Wannsee-Konferenz. Sam artykuł został zatytułowany: Eine Wannsee-Konferenz über die Vernichtung der Zigeuner? Neueforschungsergebnisse zum 15. Januar 1943 und dem Auschwitz-Erlaß.

Z biegiem czasu ta problematyka zaczęła przebijać się do światowego obiegu naukowego. Znaczne osiągnięcia na tym polu zanotowały historiografie: anglosaska (D. Kenrick, G. Puxon, The Destiny of Europe’s Gypsies; G. Puxon, Forgotten Victims. Plight of the Gypsies; S. Milton, Gypsies and the Holocaust, I. Hancock, Gypsy History in Germany and Neighboring Landes. A Chrronology Leading to the Holocaust and Beyond), francuska (H. Asséo, Le specificité de l’extermination des Tsiganes, eadem, La politique nazie de liquidation des Tsiganes) i włoska (M. Karpati, Il nazismo e lo sterminio gli Zingari; A. Maserini, Storia dei nomadi. La presecuzione degli Zingari nel XX seculo).

Temat eksterminacji Romów na Bałkanach, które zamieszkiwał bardzo znaczny odsetek tej narodowej mniejszości pozostawał w sferze zainteresowań badawczych D. Ackovičia (Roma Suffering Jasenovac Camp; Ashumen Romale Slusajte Ljudi). Ponadto w tym względzie nie można pominąć obszernej trzytomowej monografii tego obozu (M. Miletič, Koncentracioni logor Jasenovac 1941 – 1945).  

Obszar na północ od Bałkanów, tj. Węgry Czechy i Słowacja, gdzie również zamieszkiwał bardzo znaczny odsetek mniejszości romskiej jest reprezentowany w historiografii poświęconej zagładzie Romów przez takie prace, jak C. Nečas, Nad osudem českych a slovenskych Čikanu v letech 1939 – 1945 idem, Losy i zagłada Romów w Protektoracie Czech i Moraw – Das Schicksal und die Vernichtung der Roma im Protektorat Böhmen und Mähren; V. Kladivova, Konecna stanice Auschwitz-Birkenau; L. Karsai, A cigány kerdes Magyarszágon 1939 – 1945. Ut a cigány Holocausthoz.

Na gruncie polskim właściwie do początków lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku tylko nieliczni entuzjaści J. Ficowski, (Cyganie Polscy. Szkice historyczno-obyczajowe; Cyganie na polskich drogach), L. Mróz, (Cyganie; Martyrologia Cyganów (w:) Hitlerowskie ludobójstwo w Polsce i w Europie1939-1945. Materiały sesji naukowej Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce),  Das Schicksal des Zigeunervolkes in der Zeit der Nazi-Okkupation in Polen 1939-1945), J. Wilczur, Z martyrologii Cyganów w latach okupacji hitlerowskiej na ziemiach polskich  (w:) Hitlerowskie ludobójstwo w Polsce i w Europie1939-1945. Materiały sesji naukowej Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce) w sposób ciągły zajmowali się problematyką romskiej mniejszości, a także próbowali naświetlić jej martyrologię podczas II wojny światowej. Natomiast w potocznym społecznym odbiorze byli Romowie postrzegani tylko poprzez swoją egzotykę, tajemniczość, barwny folklor i muzyką oraz powszechnie przypisywaną im kryminogenność. Konieczność zmiany tak powszechnie funkcjonującego stereotypu sukcesywnie narastała w polskim środowisku naukowym. Asumptem do tego stał się los jaki temu narodowi zgotowali naziści w czasie II wojny światowej. Pierwszym historykiem uniwersyteckim, który w swoich badaniach zajął się zagadnieniem zagłady Romów był więzień KL Auschwitz nr ob. 138871 W. Długoborski. Dzięki staraniom jego i Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu została zorganizowana w grudniu 1991 r. międzynarodowa sesja naukowa poświęcona zagładzie Romów, a materiały z niej ukazały się pod tytułem Sinti und Roma im KL Auschwitz 1943 – 1944. Vor dem Hintergrund Ihrer Verfolgung unter der Naziherrschaft

Ten wyraźny sygnał zainteresowania wspomnianą problematyką zbiegł się w czasie z inicjatywami różnych środowisk romskich, które miały na celu wyłonienie własnej reprezentacji, a jej zadaniem miało być reprezentowanie interesów Romów. Utworzone w tym czasie Stowarzyszenie Romów w Polsce z siedzibą w Oświęcimiu od samego powstania przywiązywało szczególną wagę do zapewnienia zinstytucjonalizowanych form działania na niwie naukowej, tj. zobiektywizowanego poznania społeczności romskiej, a przez to kształtowania bogatego i różnorodnego obrazu tej mniejszości.  Po wspomnianej wyżej konferencji narodził się pomysł szczególnej edycji źródeł dotyczących romskiej zagłądy. Ówcześnie w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau rozpoczęto projekt naukowy Versicherung und verbesserte Erschliesung der Quellebestände mit den EDV-Techniken im Archiv der Gedenkstätte Auschwitz – Birkenau (Zabezpieczenie i lepsze udostępnienie akt obozowych przy pomocy technik komputerowych), który stanowił plon współpracy pomiędzy Max Planck Institut für Geschichte w Getyndze, a Państwowym Muzeum Auschwitz–Birkenau w Oświęcimiu. Projekt zakładał stworzenie baz danych wszystkich zespołów archiwalnych i połączenie ich w jeden spójnych system informacyjny. Podstawą realizacji tego projektu pozostawała platforma bazodanowa Clio, której twórcą był pracownik Max Planck Institut für Geschichte w Getyndze i równocześnie kierownik badawczy projektu dr Manfred Thaller (później profesor uniwersytetów w Bergen i Frankfurcie nad Menem).Wiosną 1992 r. rozpoczęto realizowanie przy pomocy technik komputerowych wydawnictwa źródłowego o fundamentalnym znaczeniu dla badań losów Sinti i Romów w czasach nazizmu, tj. Hauptvidenzbücher des Zigeunerlager im KL Auschwitz (Główne Księgi Ewidencyjne Obozu Cygańskiego), które zostało zatytułowane Memorial Book. The Gypsies at Auschwitz – Birkenau – Księgi Pamięci. Cyganie w obozie koncentracyjnym Auschwitz - Birkenau - Gedenkbuch. Die Sinti und Roma Konzentrationslager Auschwitz - Birkenau. Jednym z głównych inicjatorów tego przedsięwzięcia pozostawał prof. dr W. Długoborski , a patronowali mu Państwowe Muzeum Auschwitz – Birkenau, Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz Ośrodek Dokumentacji Historii i Kultury Sinti i Romów w Heidelbergu. Pracami redakcyjnymi kierował  J. Parcer. Znaczenie tej publikacji nawet do dzisiaj jest trudne do przecenienia. Jej nieprzemijająca wartość zasadza się na upamiętnieniu, tj. wprowadzeniu do zbiorowej świadomości indywidualnych losów dwudziestu tysięcy dziewięciuset czterdziestu trzech ofiar romskiego holocaustu. 

Znamiennym faktem pozostawały obchody pięćdziesiątej rocznicy likwidacji Familien Zigeunerlager w KL Auschwitz – Birkenau. Z tej okazji została zorganizowana wystawa obrazująca prześladowania i masową zagładę Romów podczas II wojny światowej oraz ukazała się okolicznościowa publikacja  pod redakcją J. Parcera, Los Cyganów w KL Auschwitz – Birkenau=Das Schicksal der Sinti und Roma im KL Auschwitz – Birkenau

Prężna działalność Stowarzyszenia Romów przyciągnęła znaczy zastęp naukowców różnych dziedzin humanistyki: historyków, etnologów, antropologów kulturowych, językoznawców, kulturoznawców i socjologów.  Wówczas również podjęto ogromny trud organizacyjny zmierzający do wydawania periodyku poświęconego historii i kulturze Romów. Od ponad dwudziestu pięciu lat ukazuje się pod znamiennym tytułem Dialog – Pheniben. Wspomniany krąg naukowców przejawiał wiele inicjatyw, które zaowocowały licznymi pracami z różnych dziedzin oraz publikowaniem źródeł do historii i kultury Romów, a ukazywały się w serii Biblioteczka Cyganologii Polskiej. Uzyskana suma dokonań i doświadczeń skutkowały powołaniem do życia Romskiego Instytutu Historycznego, który zgodnie ze swym statutem w instytucjonalizowanej formie systematyczne gromadzi zasób archiwalny dotyczący romskiej narodowej mniejszości i właściwą literaturę przedmiotu. Od szeregu lat zgodnie z ustalonym planem prowadzone sią kwerendy w różnych archiwach i bibliotekach. Ponadto wykorzystywany jest zasób internetowych bibliotek cyfrowych. Równolegle była prowadzona akcja tworzenia źródeł wywołanych, tj. relacji, ankiet i wywiadów z ocalałymi romskimi ofiarami (łącznie ponad tysiąc pięćset jednostek archiwalnych). Sukcesywne powiększanie zasobu archiwalnego Romskiego Instytutu Historyczne nabrało tempa w ostatnich latach. Taka sytuacja została spowodowana otrzymanymi grantami na te przedsięwzięcia z ramienia Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa. Obecnie stan naszego zasobu jest porównywalny z zasobem Ośrodka Dokumentacji Historii i Kultury Sinti i Romów w Heidelbergu. Przykładowo w ostatnich trzech latach pozyskano zespoły akt z następujących archiwów:

Archiwum Państwowe w Lublinie.

Przeprowadzono kwerendę w dwóch zespołach, tj. w aktach Dowódcy Policji i SS na Dystrykt Lubelski (26 jednostek archiwalnych), w których natknięto się na nieliczne wzmianki odnoszące się do ludności romskiej i jej losów oraz w zespole akt Komendanta Żandarmerii Dystryktu Lubelskiego (116 jednostek archiwalnych), zaledwie 1,0 metr bieżących akt. W tym przypadku znajdujemy trochę obszerniejsze informacje, które dotyczą zabezpieczenia terenu przed włóczęgostwem i traktowanie tzw. ludzi luźnych, a pochodzą z kilku posterunków m. in. z Opola Lubelskiego, Lubartowa, Kraśnika i Chodla. 

Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku  

Prace heurystyczne w zasobie rzeczonego Archiwum pozwoliły na pewne ustalenie dwudziestu dziewięciu Romów więźniów KL Lublin. Materiały na ich temat znalazły się w dwóch zespołach archiwalnych, tj. Fotokopiach i Mikrofilmach. Ponadto z pozostałych zespołów wytypowano dziewięćdziesięciu jeden więźniów zarejestrowanych jako staatenlos Aso. (bezpaństwowi aspołeczni). Obecnie jest prowadzona wnikliwa weryfikacja źródłowa, która pozwoli na ustalenie ilu z nich było romskiego pochodzenia. Należy  jeszcze zaznaczyć, iż już w trakcie ewakuacji KL Lublin w kwietniu 1944 r. w obozie według meldunku OPUS przebywało osiemdziesięciu Romów, w tym pięćdziesięciu mężczyzn i trzydzieści jeden kobiet.

Instytut Pamięci Narodowej 

Gruntowny research w tym zasobie archiwalnym pozwolił na ustalenie 108 jednostek archiwalnych odnoszących się do prześladowań i zagłady Romów na terenie ziem polskich podczas II wojny światowej. Zdecydowanie największy udział w tej liczbie (25%) stanowią akta procesowe i akta dochodzeń prokuratorskich. Następnymi w kolejności pozostają zespoły ankiet, których większość została uwarunkowana terenowo ograniczając się do terenu powiatów: Augustów, Białystok-powiat, Hajnówka, Kolno i Siemiatycze w województwie białostockim oraz powiatów: Bochnia, Brzesko, Kraków-powiat, Olkusz i Oświęcim. Natomiast trzy pośród nich obejmują obszar całej Polski, a dotyczą ogólnie zbrodni na Romach oraz ich pobytu w gettach, więzienia, obozach i egzekucjach. Niewątpliwie bardzo ważną sprawą było pozyskanie szeregu rozporządzeń naczelnych organów III Rzeszy odnośnie do traktowania ludności romskiej. Egzemplifikacją pozostają w tym przypadku wytyczne Reichskriminalpolizeiamt (Główny Urząd Policji Kryminalnej) w tym względzie, które pochodzą z Kommissariat Schutzpolizei Jarotschin (komisariat policji ochronnej Jarocin), a w Archiwum IPN oznaczone sygnaturą IPN GK 853/61. Niezwykle ważnych źródłem w kontekście realizowanego projektu są Erlasse für den Distrikt Lublin über Zigeunerangelegeheiten (rozporządzenia w sprawach cygańskiej ludności), które czasowo pokrywają się z przeprowadzaniem Aktion Reinhardt (sygnatura IPN GK 104/113). Ponadto z tego okresu zachowały się dwa inne dokumenty, a mianowicie Rundbrief des Höheres SS und Polizeiführers für das Gerneralgouverment vom 28. September 1942 (okólnik Wyższego Dowódcy SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie z 28 września 1942 r.) o przekazanie Sonderdienst (służby specjalnej) w gestię rozkazodawczą  des Befehlshabers der Ordnungspolizei für das Gerneralgouverment oraz wcześniejszy, tj. Der Schreiben des Direktors Kriminalpolizei  für den Distrikt Lublin vom 25. Juli 1942 (pismo Dyrektora Policji Kryminalnej Dystryktu Lublin z 25 lipca 1942 r.) o ewentualnym wykorzystywaniu ludności romskiej jako Vertrauensleute (ludzie zaufani – tajni współpracownicy). Obydwa dokumenty posiadają sygnaturę IPN GK 106/128. Natomiast poboczne znaczenie w stosunku do projektu mają liczne dokumenty związane z Romami osadzonymi w KL Buchenwald, KL Mauthausen-Gusen i KL Mitellbau-Dora, jednak posiadają niezwykle znaczenie w całokształcie zagadnień związanych w wojennymi losami tej mniejszości narodowej. Należy zauważyć, iż obok omówionego wcześniej materiału ankietowego natrafiono na szereg tematycznych relacji i wspomnień, które będą wykorzystywane w dalszych analizach naukowych. Do stycznia 2023 r. zdołano pozyskać około 70% materiałów, pozostałe otrzymamy na mocy porozumienia z IPN w najbliższym czasie.

Archiwum Muzeum Stutthof w Sztutowie

Z tego archiwum pozyskaliśmy z zespołu Politische  Ableilung wpisy z Einliferungsbuch (księga skierowanych więźniów do obozu) dotyczące czterdziestu romskich więźniów oraz dwie Transportlisten (listy transportowe) obejmujące dziewiętnaście romskich więźniarek  KL Stutthof.

Archiwum Miejsca Pamięci Treblinka

Z tego Archiwum pozyskaliśmy kilkanaście relacji dotyczących pobytu Romów w obozie pracy przymusowej, który funkcjonował obok ośrodka masowej zagłady Treblinka.

Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

Kommandantur - Komendantura

Z tego zespołu objęto kwerendą cztery jednostki archiwalne: Der Fernschreiben über die Fluchten der Häftlinge aus dem Lager (telegramy o ucieczkach więźniów z obozu) – informacje o sześciu Romach uciekinierach z KL Auschwitz, Die Meldeblätter (policyjne meldunki sytuacyjne) – dane o ośmiu Romach uciekinierach z KL Auschwitz, Die Kommandanturbefehle (rozkazy komendantury) – informacje o modyfikacji zabezpieczeń obozu po dwóch ucieczkach Romów i Das Buch des Führers vom Dienst (książka oficera dyżurnego) – odnotowała informacje odnośnie do przywiezienia do KL Auschwitz trzynastu transportów Romów, ponadto uwzględniała dwadzieścia trzy przypadki prób ucieczek Romów.

Politische Abteilung – Oddział Polityczny

Tutaj można wyróżnić trzy jednostki archiwalne, które zawierają obszerne dane Romów więźniów KL Auschwitz, a mianowicie: Häftlingspersonalbogen (kwestionariusze personalne więźniów) były one pierwszym dokumentem wystawianym więźniowi przez kancelarię zaraz po osadzeniu w obozie). Dwieście dziewięćdziesiąt osiem z nich wystawiono więźniom  romskim osadzonym w KL Auschwitz. Na podstawie wymienionych kwestionariuszy sporządzano Zugangslisten (listy nowoprzybyłych więźniów). W zachowanej spuściźnie aktowej po KL Auschwitz zachowały się prawie wszystkie odnoszące się do 1941 r. Na nich od 21 maja do końca grudnia 1941 r. znajdują się trzydzieści cztery nazwiska więźniów Romów. Natomiast trzecią jednostką archiwalną stanowią Sterbeeinträge (wpisy do ksiąg zgonów) wystawiane przez Standesamt und Verwaltungskrematorium (urząd stanu cywilnego i administrację krematoriów). W ciągu od końca lipca 1941 r. do 31 grudnia 1943 r. dokonano takich wpisów nie mniej jak sześćdziesiąt sześć tysięcy, z których ponad cztery tysiące dotyczą Romów zamordowanych w KL Auschwitz. Jednostka archiwalna Bildstelle – Erkennungsdienst zawiera trzydzieści osiem tysięcy dziewięćset szesnaście typowych policyjnych fotografii. W tej liczbie mieści się tylko siedemdziesiąt dziewięć zdjęć więźniów Romów.  

Schutzhaftlagerführung (kierownictwo obozu)

W tym zespole należy zwrócić szczególną uwagę na  najważniejszą jednostkę archiwalną dotyczącą losów Romów w KL Auschwitz, a mianowicie Die Hauptevidenzbücher des Zigeunerlagers (główne księgi ewidencyjne obozu cygańskiego), w których odnotowano podstawowe dane personalne dwudziestu tysięcy dziewięciuset czterdziestu trzech Romów. W tej liczbie mieści się: dziesięć tysięcy dziewięćdziesięciu mężczyzn i dziesięć tysięcy osiemset czterdzieści kobiet, a także trzysta siedemdziesiąt troje dzieci urodzonych w KL Auschwitz. Die Stärkebücher (książki stanów dziennych więźniów w obozie) obejmujące przedział czasowy od 19 stycznia do 19 sierpnia 1942 r. zawierają pięćdziesiąt dziewięć nazwisk Romów. Kolejną jednostką archiwalną, która zawiera znaczną ilość danych o romskich więźniach to Bunkerbuch des Block 11 (książka bunkra bloku 11) zawierająca wpisy dotyczące dziewięćdziesięciu siedmiu Romów. Natomiast w trzeciej jednostce z tego zespołu archiwalnego, tj. Das Buch der Strafkompanie znalazło stu trzech więźniów Romów. Ponadto w Blockbuch BL 4 z KL Auschwitz I znajduje się szesnaście wpisów więźniów Romów

Häftlingsarbeitseinsatz (oddział zatrudnienia więźniów)

Tylko jedna jednostka zespołu, tj. Häftlings-Personal-Karte zawiera trzysta cztery karty odnoszące się do więźniów romskich.   

SS-Hygiene Institut 

Obfitość zachowanych akt tej kancelarii obozowej spowodowały, iż znajduje się w nich ponad pięć tysięcy dokumentów dotyczący Romów, które są zgromadzone w dwóch jednostkach archiwalnych, tj. Hauptbuch (dziennik podawczy kancelarii) i Begleitscheine (skierowania na różnego typu badania laboratoryjne).

Źródła wywołane

Zespół ten składa się z trzech jednostek archiwalnych, tj. Oświadczeń więźniów, Wspomnień więźniów i ankiet więźniarskich. W ponad pięciuset pięćdziesięciu relacjach i wspomnieniach więźniów znalazły się bardziej lub miej obszerne fragmenty dotyczące pobytu Romów w KL Auschwitz. Natomiast tylko ośmiu romskich więźniów KL Auschwitz wypełniło stosowne ankiety. Cały zaprezentowanych powyżej zbiór źródeł archiwalnych pozostaje do dyspozycji Romskiego Instytutu Historycznego.

Badacz zajmujący się problematyką romskiej zagłady staje przed dwoma zasadniczymi trudnościami metodologicznymi, a mianowicie stosunkowo szczupłą bazą źródłową oraz jej bardzo dużym rozproszeniem. Romski Instytut Historyczny postanowił usprawnić procesy badawcze przez utworzenie cyfrowej platformy wymiany danych dla ośrodków instytucjonalnie prowadzącymi  takie prace badawcze, a także dla badaczy z kręgów uniwersyteckich. Pierwszym krokiem w tej mierze było utworzenie w systemie MS-Access przedmiotowej centralnej bazy danych ofiar romskiego holocaustu. Wspomniana aplikacja została zatytułowana Romowie – Porajmos v. 1.0. W tej wersji baza została na razie oparta o jedną tabelę danych. Pojedynczy rekord składa się z dwudziestu pięciu pól. Osiem z nich odnosi się do podstawowych danych osobowych: imię, nazwisko, data urodzenia, miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania, informacja o rodzicach, status ofiary przed wybuchem wojny. Następna część pól w liczbie dwunastu określa losy ofiar w okresie II wojny światowej, a mianowicie: okoliczności aresztowania, jednostka policyjna kierująca do miejsca odosobnienia, trzy rodzaje miejsc odosobnienia – więzienie, getto, obóz pracy, obóz koncentracyjny, numer obozowy, ucieczki, data śmierci, miejsce śmierci. Poza tym celowo dwa wydzielono: egzekucje i upamiętnienie. Zabieg ten był podyktowany specyficzną cechą masowej zagłady, których zdecydowana większość została rozstrzelana w zbiorowych egzekucjach, a wiedza o nich sprowadza się do liczby rozstrzelanych, jej miejsca i często do przybliżonej daty tego faktu, i powojennych form upamiętnienia. Oczywiście niewielkiej części romskich ofiar udało się przeżyć gehennę wojny, stąd widniejące  w rekordzie pole dotyczące ich losów powojennych. Trzy ostatnie pola rekordu to wyszczególnienie archiwalnych źródeł jakim dysponujemy do odnośnej ofiary zagłądy oraz dwa pola „ole”, które przywołują podgląd dokumentu i jego pełnowymiarową cyfrową kopię, co z każdego miejsca stwarza możliwość bezpośredniego dostępu do zachowanych źródeł każdej romskiej ofiary nazizmu. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż zasób archiwum Romskiego Instytutu Historycznego jest już w ponad dziewięćdziesięciu procentach zdygitalizowany. 

Sprawność zaprojektowanej bazy eksperymentalnie sprawdzono po wprowadzeniu ponad stu rekordów. Wszelkie mechanizmy przeszukiwania oraz pytania stawiane bazie działają prawidłowo. Oczywiście będzie ona sukcesywnie monitorowana pod tym kątem. Po wypełnieniu tysiąca rekordów przejdzie konieczną procedurę testowania. Wówczas będziemy mogli skorygować ewentualne niedociągnięcia w jej funkcjonowaniu. Następny test jest przewidziany po osiągnięciu piętnastu tysięcy rekordów. W przypadku pozytywnego wyniku będzie trzeba przygotować procedury cyfrowej platformy wymiany danych i uruchomić ją w sieci. 

 

  Zadanie pt. Zagłada Romów w okupowanej Polsce w czasie II wojny światowej:geneza, przebieg, upamiętnienie  - Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego 


opis niedostepny

Najnowsze w galerii

Napisz do redakcji

Stowarzyszenie Romów w Polsce
ul. Berka Joselewicza 5
32-600 Oświęcim
tel. 0 33 8426989
e-mail: 17421453@pro.onet.pl; stowarzyszenie@romowie.net
Licznik odwiedzin: 512 418 osób
Realizacja: HEXADE.COM (Grafik, projektant, webdesigner)