Raport za marzec 2016 r. 
dotyczący realizacji zadań Centrum Porad Obywatelskich i Prawnych dla Romów

1)  W związku z pytaniami dotyczącymi  możliwości uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy w dniu  1 marca 2016 r. opracowałem poradę prawną w tej sprawie – wg stanu prawnego na dzień 29 lutego 2016 r.

 

Porada prawna 
dla osób starających się w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych o uzyskanie renty z tytułu niezdolności do pracy z  Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 
Na podstawie art. 1, art. 2 oraz art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 – tekst ujednolicony) ubezpieczonym oraz członkom ich rodzin przysługują świadczenia określone w tej ustawie, w tym m.in. renta z tytułu niezdolności do pracy.                                
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje  ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:
- został uznany za niezdolnego do pracy,
- ma wymagany – stosowny do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy – okres składkowy i nieskładkowy,
- niezdolność do pracy powstała w okresach ściśle określonych w ustawie, np. w okresie ubezpieczenia , zatrudnienia, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, pobierania zasiłków chorobowego lub opiekuńczego  z ubezpieczenia społecznego.
Wymóg powstania niezdolności do pracy w określonym ustawą emerytalną  czasie nie obowiązuje  w stosunku do osoby, która łącznie spełnia następujące warunki:
- została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,
- spełnia warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, oraz
- posiada co najmniej 20-letni (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna) okres składkowy lub nieskładkowy.
Okres składkowy lub nieskładkowy wymagany do przyznania  renty uzależniony jest od wieku, w jakim powstała niezdolność do pracy i wynosi:
1 rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat życia, 2 lata – w wieku od 20 – 22 lat, 3 lata w wieku od 22-25 lat, 4 lata w wieku od 25 – 30 lat oraz 5 lat w wieku powyżej 30 lat.
Warunek 5 lat, o którym mowa w ostatnim przypadku, musi przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przypadającego przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.
Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego okresu składkowego lub nieskładkowego, uzależnionego od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy, warunek posiadania tego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu szkoły ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub wyższej.
Renty dzielimy m.in. na stałe oraz okresowe. Renta stała przysługuje  ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy uznana została za trwałą, zaś renta okresowa, gdy niezdolność do pracy ma charakter okresowy (czasowy).
Decyzje o przyznaniu renty wydaje organ rentowy (oddział ZUS) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby starającej się o rentę. Postępowanie może być wszczęte wyłącznie na wniosek tej osoby. Obowiązuje 2-instancyjne postępowanie orzecznicze, najpierw orzeka lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji orzeka komisja lekarska ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia, za pośrednictwem poczty lub złożenia za potwierdzeniem w jednostce ZUS. 
Podstawą do wydania decyzji o przyznaniu renty jest więc orzeczenie lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej, od których nikt się nie odwołał. 
Uwaga: warunkiem skierowania sprawy do sądu okręgowego sąd pracy i ubezpieczeń społecznych jest wyczerpanie wymienionej wyżej drogi,  tzn. wniesienie sprzeciwu  (vide: wyżej) od odmownego orzeczenia lekarza orzecznika do komisji lekarskiej. Skierowanie odwołania do sądu bezpośrednio po uzyskaniu negatywnego orzeczenia lekarza orzecznika spowoduje odrzucenia tego odwołania przez sąd z powodu nie wyczerpania drogi postępowania.  Odwołanie do sądu składa się za pośrednictwem właściwej jednostki ZUS.

Wysokość:

1/  średniej renty wynosi – 1545 zł brutto,

2/  najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy – 882,56 zł,

3/  renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy -  676,75 zł,

4/  renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową – 1059,07 zł,

5/  oraz renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową – 812,10 zł.

 

2)  W dniu 16 marca 2016 r. otrzymaliśmy z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich pismo o sygn.. akt XI.816.4.2016.MS dotyczące sprawy przeniesienia kilku rodzin romskich z Limanowej do innych miejscowości (m.in. Czchowa, Marcinkowic) , do budynków zakupionych przez władze samorządowe ze środków pochodzących z rządowego Programu integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014 – 2020 (pismo w aktach Centrum Porad Prawnych). Pismo to jest odpowiedzią na nasze wystąpienie z dnia 11 stycznia 2016 r.(vide: Raport za styczeń 2016 r.), w którym zwróciliśmy uwagę na patologie występujące przy okazji realizacji ww.  Programu – kosztem społeczności romskiej. 
Rzecznik poinformował Prezesa Stowarzyszenia, że po spotkaniach z limanowskimi Romami, burmistrzami Limanowej i Czchowa oraz Wicewojewodą Małopolskim,  wystąpił do Wojewody Małopolskiego z krytyczną oceną działań Limanowej oraz Czchowa co do uspokojenia konfliktu. Równocześnie Rzecznik w piśmie do Wojewody wyraził nadzieję na wypracowanie rozwiązania korzystnego dla każdej ze stron. 
                                                         

Oświęcim, 21 marca 2016 r.

3)

Stanowisko Stowarzyszenia Romów w Polsce 

wobec rządowego „Piątego Raportu dotyczącego sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w Rzeczypospolitej Polskiej (Warszawa 2015 r.)

Z uwagi na opublikowanie w styczniu 2016 r. na posiedzeniu sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych wymienionego wyżej dokumentu Stowarzyszenie Romów w Polsce przedstawia poniżej swoje stanowisko wobec  Raportu. Równocześnie Stowarzyszenie zauważa, że w trakcie opracowania Raportu nie miało możliwości wypowiedzenia się o jego treści. Stowarzyszenie wyraża nadzieję, że   przy opracowaniu Szóstego Raportu uzyska możliwość zapoznania się z projektem Raportu przed jego opublikowaniem. Oto treść naszego Stanowiska: 
Należy docenić wolę rządu Rzeczypospolitej Polskiej aby sprawy mniejszości były rozwiązywane w oparciu o ład konstytucyjny i porządek prawny, czego świadectwem jest Raport. Niemniej jednak przestrzeganie tego porządku w codziennej praktyce oraz konkretne sposoby myślenia o mniejszościach, leżące u podstaw działań instytucjonalnych rodzą często szereg problemów, które widoczne są również w Raporcie.
Problemy te chcemy tu zaadresować odnosząc się przede wszystkim do zagadnień związanych z mniejszością romską.
Na pierwszym miejscu chcielibyśmy wymienić problemy metodologiczne. Prezentowane w Raporcie dane oparte są na wynikach Narodowego Spisu Powszechnego z 2011, a więc na ewidencji, która daje jedynie bardzo podstawowy wgląd w sytuację grup mniejszościowych . Budowanie na ich podstawie polityki wobec mniejszości jest ryzykowne, o ile nie jest poparte szczegółowymi badaniami. Badania takie są w Polsce prowadzone, są też doświadczone zespoły badawcze, do których można się zwrócić o ich przeprowadzenie. Opieranie się na powierzchownej ewidencji, dającej jedynie bardzo ogólny zarys problemu, a następnie wyciąganie na tej podstawie wniosków prowadzi do uproszczeń i nie gwarantuje eliminacji stereotypowych opinii oraz uprzedzeń.
Drugą istotną kwestią jest brak uwzględnienia głosu środowisk mniejszości: „Opracowując dokument – czytamy w Raporcie – analogicznie jak w przypadku poprzednich raportów nie opisywano szczegółowo pojawiających się problemów, postulatów czy ocen zgłaszanych przez środowiska mniejszości, ograniczając oceny na rzecz faktów” (s. 6).
W powyższym zdaniu kryje się sugestia, że głosy środowisk mniejszościowych nie należą do sfery faktów, tymczasem jak najbardziej należą: to, co o sytuacji mniejszości myślą ich członkowie, organizacje, przywódcy, jest jak najbardziej częścią tej sytuacji. Lekceważenie tego prowadzi do sprzeczności z innym stwierdzeniem Raportu, a mianowicie, że „Polski Rząd pilnie wsłuchuje się w głosy mniejszości…” (s. 34). Otóż można odnieść wrażenie, że nie tak pilnie, skoro głosy mniejszości nie zostały uwzględnione w przygotowaniu ważnego rządowego dokumentu, będącego podstawą polityki wobec mniejszości. Udział środowisk mniejszościowych w przygotowywaniu opracowań, które ich dotyczą, jest normą, a projekty badawcze, które zasady tej nie respektują, z reguły otrzymują oceny negatywne.
Uważamy, że opracowania takie jak Raport powinny być tworzone w oparciu o bogatszą metodologię, wykorzystanie rozmaitych baz danych i przeprowadzanie/zlecanie badań specjalnie dotyczących zagadnień omawianych w Raporcie. W badaniach tych i w przygotowaniu ostatecznego raportu, istotny głos powinni mieć przedstawiciele środowisk mniejszościowych.
Trzecim istotnym problemem Raportu jest sposób postrzegania kwestii wykluczenia i integracji. Dokument stwierdza, że „w Polsce jedyną mniejszością narażoną na wykluczenie społeczne jest romska mniejszość etniczna” (s. 4). Niestety, nie zostały w nim sformułowane kryteria definicyjne, za pomocą których Romowie i tylko Romowie, zostali uznani za zagrożonych wykluczeniem. Poza tym taka kwalifikacja nie uwzględnia wewnętrznych zróżnicowań w ramach społeczności romskich. Romowie są w dokumencie traktowani jako jednolita grupa, podczas gdy w rzeczywistości – tak jak i inne grupy etniczne czy narodowe – składają się z jednostek o bardzo rożnych warunkach i szansach życiowych. Zróżnicowanie takie musi być uwzględnione w planowaniu działań na rzecz walki z wykluczeniem, tak aby pomoc kierowana była do tych, którzy naprawdę jej potrzebują i w sposób, który zapewniałby im efektywną poprawę ich sytuacji.
Określenie całej grupy jako zagrożonej wykluczeniem może mieć poza tym negatywny efekt stygmatyzujący i sprzyja utrwaleniu wizerunku Romów jako ludzi niesamodzielnych, niezaradnych, którzy stanowią ciężar dla społeczeństwa. Mając na uwadze, ze takie stereotypy są rozpowszechnione wśród większości społecznej i powodują negatywne nastawienie oraz akty dyskryminacji wobec Romów, nie można nie zauważyć, że ogólna kwalifikacja Romów jako wykluczonych wzmacnia te stereotypy a tym samym zwiększa prawdopodobieństwo, że konkretni Romowie będą narażeni na wykluczenie w konkretnych sytuacjach społecznych. Sposób posługiwania się kategorią wykluczenia w Raporcie jest więc niebezpieczny i podważający sens walki z wykluczeniem – może się przyczyniać do zwiększenia zagrożenia wykluczeniem pewnych kategorii społeczności romskich. 
Należy tez dodać, że zagrożenie wykluczeniem interpretowane jest w dokumencie w sposób wąski i ograniczony do opisu sytuacji społeczności romskiej. Dokument mówi niewiele o makrospołecznych czynnikach zwiększających niebezpieczeństwo wykluczenia oraz o roli, jaką w zjawisku wykluczenia pełnią negatywne stereotypy i akty dyskryminacji. Można zatem odnieść wrażenie, że niebezpieczeństwo wykluczenia to problem wyłącznie społeczności romskiej, nie związany z sytuacją całego społeczeństwa i antyromskimi przekonaniami większości społecznej.
Przeciwieństwem wykluczenia jest w dokumencie integracja społeczna. Należy docenić, że autorzy dokumentu nie utożsamiają integracji społecznej ze zjawiskiem asymilacji. Jednakże redukcja problematyki integracji społecznej do sfery ekonomicznej jest niebezpiecznym zawężeniem tematu. Wydaje się, że dla autorów dokumentu skuteczna integracja oznacza wyłącznie poprawę warunków materialnych, podczas gdy nie jest to związek konieczny. Wśród przedstawicieli większości społecznej znajdują się jednostki doskonale zintegrowane ze społeczeństwem, które jednocześnie są ubogie. I odwrotnie, niektórzy przedstawiciele mniejszości etnicznej mogą być odrzucani przez społeczeństwo pomimo osiągnięcia wysokiego statusu materialnego. Warto przypomnieć, że według socjologicznych analiz antyromskich aktów przemocy w Oświęcimiu w 1981 i w Mławie w 1991, doszło do nich nie dlatego, że Romowie w tych miejscowościach byli skrajnie ubodzy, a więc „niezintegrowani” w rozumieniu omawianego dokumentu. Doszło do nich wtedy, gdy sytuacja Romów zaczęła się poprawiać. Wskazuje to na to, że tak jak ubóstwo nie jest tożsame z wykluczeniem, również poprawa warunków życiowych nie jest tożsama z integracją społeczną. Działania na rzecz integracji muszą mieć zatem o wiele szerszy wymiar i nie ograniczać się do sfery ekonomicznej. Musza obejmować całe segmenty społeczeństwa, bez dzielenia ich w kategoriach etnicznych, musza tez obejmować intensywną i mądrą pracę edukacyjną w społeczeństwie.
Przy okazji warto zauważyć, że w analizowanym dokumencie pojawia się sformułowanie sugerujące nieprzystawalność romskiej tożsamości kulturowej do warunków nowoczesnego świata: „Zachowanie odrębności kulturowej – czytamy w dokumencie –  przy jednoczesnym wykorzystaniu możliwości, jakie niesie ze sobą współczesny świat jest szczególnym wyzwaniem dla Romów” (s. 5). Nie uważamy, że jest to jakieś szczególne wyzwanie. W całym świecie bardzo wielu Romów skutecznie funkcjonuje w warunkach nowoczesnej gospodarki, zachowując jednocześnie związek z własną tradycją kulturową. Wydaje się, że w dokumencie mamy do czynienia ze śladami dawnego stylu myślenia, zgodnie z którym romska tradycja jest przeciwieństwem wymogów nowoczesności. Nic bardziej błędnego: w Polsce tak się akurat składa, że grupy romskie bardziej związane z tradycją znajdują się równocześnie w lepszej sytuacji materialnej niż Romowie mniej tradycyjni. Również uczeni (np. Ewa Nowicka) zwracają uwagę, że tradycyjna kultura romska może być w warunkach nowoczesnej gospodarki cennym kapitałem kulturowo-społecznym a nie ograniczeniem. Często podkreśla się w tym kontekście zdolności adaptacyjne romskiej kultury tradycyjnej. Tak więc zachowanie odrębności kulturowej nie musi ograniczać korzystania z możliwości współczesnego świata, a wręcz przeciwnie. To zaś, co z tego procesu wyniknie, zależy bardziej od tego, co świat ma do zaoferowania niż od tego czy Romowie są tradycyjni lub nie.
Omawiając specyfikę sytuacji Romów raport czasami koncentruje się na pewnych jej aspektach bez wyjaśnienia, dlaczego uważa je za istotne. Tak na przykład obok informacji, że Romowie są najmłodszą i najbardziej zurbanizowaną grupą etniczną, znajdujemy w dokumencie stwierdzenie, że wśród mniejszości romskiej wyraźny jest znacznie niższy niż wśród pozostałej części społeczeństwa odsetek osób pozostających w formalnych związkach małżeńskich (s. 9-10). Można zapytać, jaki związek ma ta informacja z problemami sytuacji Romów i czy przypadkiem nie mamy tu do czynienia z dyskryminacją trwałych związków sankcjonowanych tradycją?
Autorzy dokumentu twierdzą, że Romowie są jedyną mniejszością, „w której problemy edukacyjne są widocznym i palącym problemem”. Ciekawe, że w przypadku również dość nisko wykształconych przedstawicieli mniejszości niemieckiej autorzy natychmiast znajdują wyjaśnienie, doszukując się przyczyn takiego stanu rzeczy w wiejskim charakterze tej społeczności. Natomiast „przypadek mniejszości romskiej wymaga odrębnej analizy” (s. 11) – dlaczego właściwie? Dlaczego nie można stosować tego samego wzoru analizy dla wszystkich grup mniejszościowych, lub wręcz dla wszystkich grup składających się na społeczeństwo, wskazując na podobieństwa i różnice, lecz bez stygmatyzowania jednej z nich jako szczególnego przypadku, wymagającego „specjalnego traktowania”?
„Szczególne traktowanie” Romów widoczne jest w zawartym w dokumencie stwierdzeniu, że „przynależność do mniejszości, z wyjątkiem Romów, nie determinuje sytuacji społeczno-ekonomicznej obywateli należących do mniejszości. Wpływ na tę sytuację mają raczej inne zmienne, m.in. poziom wykształcenia, miejsce zamieszkania (wieś-miasto), status na rynku pracy oraz wiek badanych” (s. 12). W nieświadomy zapewne sposób autorzy dokumentu wyrażają tu myśl, że w odróżnieniu od innych grup mniejszościowych samo „bycie Romem” sprawia, że ma się określoną pozycję społeczno-ekonomiczną. Ten sposób myślenia został we współczesnych naukach społecznych poddany zdecydowanej krytyce. W przypadku Romów, tak jak i w przypadku innych grup, o sytuacji społeczno-ekonomicznej decydują te same czynniki, charakteryzujące poszczególne jednostki czy kategorie społeczne, a przypisywanie Romom jako takim, całej grupie mniejszościowej, określonych cech, przyczynia się, choć zapewne w nieuświadamiany przez autorów dokumentu sposób, do stygmatyzacji tej grupy i utrwalania stereotypów funkcjonujących na jej temat w społeczeństwie.
Biorąc pod uwagę wymienione tu zastrzeżenia należy zrewidować programy pomocowe dedykowane Romom, zwłaszcza że nie są one skuteczne, jak tego dowodzą oceny ich efektywności. W tej sytuacji warto rozważyć wzmocnienie horyzontalnego charaktery działań pomocowych i adresowania ich do wszystkich kategorii społecznych znajdujących się w określonej sytuacji, bez wyróżniania niektórych z nich według kryterium etnicznego. To bowiem może powodować więcej szkód niż korzyści.
Prezes Zarządu Głównego
Roman Kwiatkowski
                        
4)  W dniu 22 marca 2016 r. Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce oraz prawnik uczestniczyli w posiedzeniu sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych, które odbyło się w Urzędzie Wojewódzkim w Krakowie. W trakcie dyskusji która dotyczyła w dużej części problemów mniejszości etnicznej romskiej na terenie Małopolski głos zabrał m.in. Prezes Stowarzyszenia. W posiedzeniu uczestniczył prawnik.
5)  W dniu 23 marca 2016 r. posłowie z sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych zostali przyjęci w siedzibie Stowarzyszenia Romów w Polsce w Oświęcimiu, gdzie najpierw obejrzeli wystawę dotyczącą historii i holocaustu Romów a następnie zapoznali się z działalnością Stowarzyszenia oraz  problemami z którymi boryka się Stowarzyszenie. W posiedzeniu uczestniczył prawnik.
6) W dniu 30 marca 2016 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Wojewody Małopolskiego z pismem o nr XI.816.13.2015.MS z wnioskiem o przedstawienie stanowiska w sprawie przesiedlenia przez władze Limanowej rodzin romskich do gminy Czchów za środki z programu rządowego na rzecz Romów (pismo RPO w aktach Stowarzyszenia). Przypominamy, że w  sprawie tej wystąpiliśmy w dniu 11 stycznia 2016 r. (vide: raport za styczeń/ 2016) do Rzecznika Praw Obywatelskich z prośbą o interwencję. W swoim piśmie Rzecznik zwrócił uwagę na dwa aspekty: 
- legalność zakupu przez gminę miejską w Limanowej ze środków rządowych na rzecz Romów budynku na terenie innej gminy tj. Czchowa  i włączenia go do swoich zasobów komunalnych, pomimo że Romowie w nim zamieszkujący byliby już mieszkańcami innej gminy;
- legalność wydania przez burmistrza Czchowa zarządzenia o zakazie zasiedlania wymienionego budynku  przez Romów.
Do sprawy z pewnością powrócimy w kwietniowym raporcie.
7) Monitoring prasy w  marcu 2016 r.:
- „Dziennik Polski” z dnia 16.3.2016 r. – artykuł „Wójt szuka domu dla Romki z trójką dzieci” ;
- „Gazeta Wyborcza” z dnia 22.3.20116 r. – artykuł „Cyganów wypędzimy z wiatrem”;
- „GW” z dnia 22.3.2016 r. – artykuł „W Limanowej posłowie wizytują domy Romów”;
- „GW” (Internet) z dnia 22.3.2016 r. – artykuł  „Chcieli sfinansować wysiedlenie Romów ze środków na ich integrację”;
- „GW” z dnia 23.3.2016 r. – artykuł „Limanowa: Romowie zostaną?”.

8) Monitoring Internetu:
- portal: news.google.com – artykuły „Romowie nie osiedlą się w Czchowie”; „Pieniądze miały pójść na integrację Romów”; „Posłowie wizytują domy Romów. Zostaną w Limanowej”; „W Limanowej członkowie sejmowej komisji wizytują dom Romów”.
- portal „Gazety Pomorskiej” z dnia 30.3.2016 r. – artykuły „Romowie na Przyrzeczu w Koronowie też boją się socjalnych”;                                                                               - portal „Gazety Krakowskiej” z dnia 23.3.2016 r.-  „Romowie nie osiedlą się w Czchowie”;
 
9) W marcu 2016 r. pracownicy biura Stowarzyszenia oraz prawnik przyjęli w sprawach prawnych oraz pomocy humanitarnej 39 osób pochodzenia romskiego.

Oświęcim, 7 kwietnia 2016 r.
Prawnik S. Rydzoń,  r.p. 
 


Najnowsze w galerii

Napisz do redakcji

Stowarzyszenie Romów w Polsce
ul. Berka Joselewicza 5
32-600 Oświęcim
tel. 0 33 8426989
e-mail: 17421453@pro.onet.pl; stowarzyszenie@romowie.net
Licznik odwiedzin: 512 418 osób
Realizacja: HEXADE.COM (Grafik, projektant, webdesigner)