04.03.2015 przez mgr Stanisław Rydzoń
Porada prawna dotycząca zasad wypłaty świadczeń ubezpieczeniowych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Stan faktyczny:
Osoba uprawniona do emerytury jest w stanie zdrowotnym uniemożliwiającym kontaktowanie z otoczeniem, w związku z czym ZUS zawiesił wypłatę świadczenia. Jakie działania prawne należy podjąć, by to świadczenie mógł ktoś z rodziny, czy opiekunów faktycznych lub prawnych nadal pobierać, zważywszy na to, że środki te są niezbędne do utrzymania emeryta?
Przepis prawny:
Zasady wypłaty świadczeń regulowane są przez przepisy art. 129 – 136b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1118, z późn. zm.).
Emerytura (renta, renta rodzinna itp.) wypłacana jest przez ZUS (dalej: organ rentowy) od dnia powstania prawa do tego świadczenia(art. 129 ust. 1).
Emerytura wypłacana jest za miesiące kalendarzowe, w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności świadczeń, osobom uprawnionym – za pośrednictwem poczty lub na wniosek emeryta na jej rachunek płatniczy, czy bankowy. Zasada ta stosowana jest odpowiednio do osób sprawujących opiekę prawną nad osobami uprawnionymi do świadczenia (art. 130 ust. 1, 2, 2a i 2b).
Oznacza to, że faktyczne sprawowanie opieki nad osoba uprawnioną do świadczenia nie jest wystarczające by odbierać świadczenie. Osoba taka musi mieć właściwy status ustanowiony przez sąd (o czym poniżej).
Kwestię tę rozstrzyga art. 134 ust. 1 pkt 5 ustawy, zgodnie z którym wypłatę świadczeń wstrzymuje się, jeżeli świadczenia nie mogą być doręczone z przyczyn niezależnych od organu rentowego a zależnych od osoby uprawnionej (stan nieprzytomności, demencji, nieświadomości czy przebywanie w hospicjum w stanie nieświadomości), zaś uprawniony wcześniej nie wskazał rachunku, czy konta bankowego.
Stan ten może się zmienić w razie ustania przyczyn wstrzymania wypłaty świadczeń. Zgodnie z art. 135 ust. 1 wypłatę wznawia się w razie ustania przyczyny powodującej wstrzymanie wypłaty świadczeń, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub organ rentowy wydał decyzję o jej wznowieniu.
Jeśli jednakże nie ustaną przyczyny wstrzymania wypłaty emerytury to należy ustanowić opiekuna prawnego dla osoby uprawnionej, by mógł on odbierać emeryturę bezpośrednio lub pobierać z konta.
Sprawa ustanawiania opiekuna prawnego uregulowana jest w przepisach Kodeksu cywilnego. Chodzi o instytucję całkowitego ubezwłasnowolnienia. Zgodnie z art. 13 Kc osoba która ukończyła 13 lat, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, jak pijaństwo lub narkomania, nie jest w stanie pokierować swym postępowaniem. Przepis ten wyraźnie wskazuje, że chodzi o tzw. choroby umysłowe.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy złożyć w sądzie okręgowym właściwym dla miejsca zamieszkania osoby uprawnionej do emerytury. Mogą go złożyć osoby najbliższe: dzieci, wnuki, rodzice, małżonek, czy przedstawiciel ustawowy.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu należy złożyć do sądu rejonowego wydział rodzinny właściwego dla osoby ubezwłasnowolnionej wniosek o ustanowienie opiekuna prawnego dla tej osoby (emeryta) wskazując jego małżonka lub matkę, czy ojca lub inną bliską osobę.
Po ustanowieniu przez sąd opiekuna prawnego należy fakt ten zgłosić do organu rentowego, który rozpocznie wypłaty świadczeń (także zawieszonych) temu opiekunowi.
Niezwykle istotny jest przepis art. 136b ust. 1-2 ustawy, który stwierdza, że:
„1. Jeżeli z akt sprawy wynika konieczność ustanowienia dla osoby uprawnionej do emerytury lub renty opiekuna prawnego, do czasu jego ustanowienia świadczenia mogą być wypłacane osobie sprawującej faktyczną opiekę nad emerytem lub rencistą, po uprzednim pouczeniu o konieczności poinformowania organu rentowego o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub części oraz o obowiązku zwrotu świadczenia przez tę osobę, w przypadku gdy zostało pobrane nienależnie.
2. Świadczenie jest wypłacane osobie sprawującej faktyczną opiekę nad emerytem lub rencistą na podstawie oświadczenia o sprawowaniu tej opieki, potwierdzonym przez organ, który z racji wykonywanych zadań posiada informacje dotyczące sprawowania tej opieki.”.
Z przepisu tego wynika, że opiekun faktyczny (osoba faktycznie sprawująca opiekę nad niezdolnym do samodzielnego funkcjonowania emerytem) może pobierać emeryturę (rentę) tylko do czasu ustanowienia opiekuna prawnego. Po tym fakcie opiekun prawny przejmuje funkcję opiekuna faktycznego.
Jak z powyższego wynika, zasady ustanowienia opiekuna faktycznego, czy prawnego są skomplikowane, ale ustawodawca tak postanowił mając na uwadze ewentualne oszustwa i nie ma innego wyjścia, by w zgodzie z prawem pobierać emeryturę za osobę do tego niezdolną.
Prawnik Centrum: Stanisław Rydzoń r.p.
Oświęcim, dnia 26 lutego 2015 r.
