1. Stowarzyszenie Romów w Polsce
    1. Historia i misja
    2. Władze
    3. Romski Instytut Historyczny
    4. The Fight Against Antisemitism in Poland: Monitoring, Intervention, Education
    5. Projekty
    6. Mobilne Centrum Przeciwdziałania Dyskryminacji Romów
    7. Centrum Porad - FIO
    8. Dzielmy się doświadczeniami
    9. Podnoszenie kwalifikacji i zatrudnienie drogą do integracji
    10. Po obu stronach Karpat
    11. Polsko - Słowackie warsztaty
    12. Media o nas
  2. Aktualnie
  3. Romowie
    1. Historia
    2. Tradycja i Kultura
    3. Współczesność
      1. "Cygan ze strachu, Rom z dumy" - Katarzyna Marwicz w rozmowie z Marcinem Kołodziejczykiem, dziennikarzem tygodnika "Polityka", nagrodzonym za tekst o Romach w Rumunii.
      2. Delegacja Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów oraz Niemieckiego Związku Piłki Nożnej na Węgrzech 26-28.10.2009 - sprawozdanie z pobytu.
      3. Romowie w Polsce
      4. Szczyt Unii Europejskiej w sprawie Romów
      5. Postawy wobec Romów w Polsce, Czechach, na Węgrzech i Słowacji
    4. Artykuły i Raporty
      1. Raporty
      2. Raport "Romowie na rynku pracy" [PDF]
      3. Raport pt. Funkcjonowanie poznawcze dzieci romskich uczęszczających do szkół podstawowych specjalnych i masowych - konteksty społeczne [PDF]
      4. Raport Romowie - Bezrobocie [PDF]
      5. Rzucając wyzwanie przymusowej sterylizacji kobiet romskich w Czechach- źródło ERRC http://www.errc.org/cikk.php?cikk=2228, tłumaczenie Małgorzata Kołaczek
      6. Romowie. Rozprawa o poczuciu wykluczenia- Marian Grzegorz Gerlich, Roman Kwiatkowski
      7. Wykuwanie pamięci. Kilka uwag na temat wystawy ”Zagłada Romów Europejskich oraz Rasizm we Współczesnej Europie” - Joanna Talewicz-Kwiatkowska, Marek Isztok
      8. Mass media jako czynnik wpływający na integrację społeczną Romów – przypadek Polski, Węgier, Słowacji- Joanna Talewicz-Kwiatkowska, Małgorzata Kołaczek
      9. Pomoc dla Romów w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Szanse i zagrożenia
      10. Romowie na rynku pracy – badania i raport
  4. Romski Holokaust
    1. Informacje historyczne
      1. Początek represji antyromskich po dojściu nazistów do władzy w Niemczech
      2. Początek "ostatecznego rozwiązania" kwestii romskiej
      3. Eksterminacja Romów w okresie II wojny światowej w okupowanych krajach Europy
      4. Syndrom Holokaustu
    2. Świadkowie Holokaustu
    3. Relacje świadków
      1. Franz Wirbel
      2. Szmyt Władysław
      3. Edward Paczkowski
      4. Edward Kwiatkowski
      5. Anna Kwiatkowska
      6. Aleksy Kozłowski
      7. Władysława Jaglenicz
      8. Leokadia Jaworska
      9. Elizabeth Guttenberger
      10. Ryszard Głowacki
      11. Helmut Clemens
      12. RELACJE VIDEO
    4. Skany dokumentów
      1. Świadectwa
    5. Dzień pamięci o zagładzie Romów
      1. Kalendarium upamiętniania holokaustu Romów i Sinti przez Stowarzyszenie Romów w Polsce - lata 1993-2012
      2. Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów- PROKLAMACJA
      3. 65 rocznica likwidacji tzw. Zigeunerlager – obrona pamięci dla lepszej przyszłości
      4. Relacja z 65. rocznicy likwidacji tzw. Zigeunerlager [VIDEO]
    6. Spotkania ze świadkiem
      1. Spotkania ze świadkiem
      2. Spotkanie z Edwardem Paczkowskim - relacja [VIDEO] cz.1
      3. Spotkanie z Edwardem Paczkowskim - relacja [VIDEO] cz.2
  5. Edukacja i Kultura
    1. Działalność edukacyjna SRwP
      1. Edukacja
      2. Oferta spotkań edukacyjnych Stowarzyszenia Romów w Polsce
    2. Dialog-Pheniben
    3. Spotkania edukacyjne
    4. Wystawy
      1. Wystawa stała
    5. Publikacje
  6. Video
  7. Galeria
  8. Polecamy
  9. Dialog- Pheniben
  10. Akcja Reinhardt
    1. Romowie stawali się elementem europejskiej układanki etnicznej od X w.
    2. Ustawy Norymberskie składały się z dwóch aktów prawnych: „Ustawy o ochronie niemieckiej krwi i honoru” oraz „Ustawy o obywatelstwie Rzeszy”
    3. Zagłada Romów na terenach okupowanych przez Niemcy.
    4. Zakończenie
    5. Główne cele projektu: Romowie jako ofiary Akcji Reinhardt.
    6. Rezultaty kwerendy archiwalnej
    7. Rezultaty kwerend archiwalnych
    8. Polskie publikacje i działania upamiętniające dotyczące zagłady Romów – w kontekście międzynarodowym.
    9. Auschwitz-Birkenau: działalność Muzeum i Stowarzyszenia Romów w Polsce.
    10. Obozy związane z Akcją Reinhardt
    11. Działalność na rzecz pamięci
    12. Miejsca masowych egzekucji Romów w Polsce południowej. Analiza wybranych lokalizacji.
    13. Dwa pomniki. Estetyka i polityka romskiej pamięci.
    14. Kwerenda z zasobie archiwalnym Geheime Staatspolizei – Staatspolizeistelle Trier
    15. Kwerenda w zasobie archiwalnym ITS – Bad Arolsen
    16. Przypadki indywidualne.
    17. Przebieg zagłady: analiza wybranych przypadków
    18. Poszukiwania miejsc pamięci i ich upamiętnień.
  11. E-Lekcje
 

Romowie na rynku pracy – badania i raport

Tadeusz Czekaj

W ramach projektu „Romowie na rynku pracy”, który został zrealizowany w Programie Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce przeprowadzono w roku 2006 badania, których celem było zdiagnozowanie sytuacji zawodowej społeczności romskiej na obszarze objętym projektem oraz sformułowanie wskazań do działań naprawczych. Projekt został zrealizowany przez Partnerstwo na Rzecz Rozwoju, którego liderem było Stowarzyszenie Romów w Polsce, a w jego skład wchodziły również instytucje samorządowe, rynku pracy i lokalne organizacje romskie. W efekcie badań opublikowano obszerny raport prezentujący ich wyniki (Pr. zb. pod red. L. Mroza, Raport z badań zrealizowanych w ramach projektu „Romowie na rynku pracy”,  Oświęcim 2006). Był on przedmiotem możliwie szerokiej promocji, w tym również w centralnych instytucjach, zajmujących się wdrażaniem programów o charakterze społecznym. Z uzyskanych ostatnio informacji wynika, że jest on mało znany, a wśród asesorów oceniających projekty w tzw. komponencie romskim Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Priorytet I, Działanie 1.3, Poddziałanie 1.3.1) nieznany lub niedoceniany. Istnieje więc potrzeba przypomnienia oraz popularyzacji badań i raportu.

Charakterystyka badań

Zasadniczym elementem działań badawczych były badania terenowe, których cel określono następująco : „zgromadzenie materiałów, w oparciu o które możliwe będzie odpowiedzenie na pytania o kondycję ekonomiczną Romów, sposoby zdobywania środków do życia, warunki egzystencji i podstawy utrzymania, a także wzajemną pomoc w obrębie rodziny i grupy”. Miały również „dostarczyć wiedzy o zaradności życiowej i orientacji o możliwości korzystania z tzw. programów pomocowych (…), o stanie wykształcenia i przygotowaniu zawodowym, relacjach międzygrupowych, o stosunkach z miejscową ludnością nie-romską i lokalnymi władzami”. Analiza wyników badań miała także dostarczyć wskazówek dotyczących „różnych form wspierania aktywizacji zawodowej Romów”, umożliwić „uzyskanie wiedzy potrzebnej do stworzenia programu zapobiegania niekorzystnym zjawiskom (nie tylko o podłożu ekonomiczno – społecznym) i przedstawienia propozycji działań, które powinny prowadzić do poprawy sytuacji, do wskazania kierunków i sposobów działania lokalnym instytucjom, administracji, instytucjom oświatowym, a także odpowiedzialnym za programy aktywizacji i pomocy społecznej.” (Tamże, s.7  Badania te wyróżniają trzy istotne cechy:

- interdyscyplinarność podejścia;

- sposób zaangażowania romskiej grupy docelowej w ich realizację;

- dążenie do uzyskania reprezentatywności wyników dla obszaru szerszego niż obszar objęty projektem.

Główna część badań prowadzonych w terenie przeprowadzona została w oparciu o dwa narzędzia: kwestionariusz wywiadu przygotowany przez etnologów, który uwzględniał również pytania ważne z punktu widzenia socjologów oraz równolegle ankietę przygotowaną przez socjologów. Zastosowanie pierwszego z nich umożliwiło zebranie pogłębionych wywiadów dostarczających informacji o charakterze opisowym. Drugie służyło głównie kwantyfikacji i weryfikacji danych uzyskanych w trakcie wywiadów. Ponadto zebrano i poddano analizie dokumenty urzędowe i innego rodzaju już wcześniej wytworzone materiały, co zostało dokonane przez historyków.

Badania terenowe oraz raport są dziełem zespołu składającemu się z pracowników i studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Warszawskiego oraz współpracowników Romskiego Instytutu Historycznego, w tym osób narodowości romskiej, który pracował pod kierunkiem etnologa – prof. dr hab. Lecha Mroza oraz socjologa – prof. dr hab. Tadeusza Palecznego. W czasie badań terenowych grupom badaczy towarzyszyli miejscowi działacze i liderzy romscy. Bardzo ważna była rola zatrudnionych w projekcie konsultantów romskich, których zadaniem było wcześniejsze zapoznanie lokalnych środowisk romskich z celem badań i wytworzenie przychylnego dla badaczy klimatu, wprowadzenie ich do rodzin romskich, pomoc w doborze respondentów, pomoc językowa.

Badania przeprowadzono na obszarze, który w zasadzie pokrywał się z obszarem realizacji projektu „Romowie na rynku pracy”. Obszar ten obejmował miejscowości, w których znajdowały się większe skupiska ludności romskiej: Prudnik, Nysę, Gliwice, Kęty w powiecie oświęcimskim, Zakopane, Jurgów, Czarną Górę w powiecie zakopiańskim oraz sąsiadujące z tym powiatem Szaflary, Czarny Dunajec, Nowy Targ. Uwzględniono zatem skupiska na terenach miejskich ( duże miasto, miasta średniej wielkości, małe miasto) i wiejskich, tradycyjnie zamieszkałych przez Romów Karpackich, a także podstawowe grupy: Polska Roma, Bergitka Roma, Kełderaszy i stosunkowo nielicznych przedstawicieli innych grup. Obszar badań, tak jak obszar realizacji projektu dobrano zatem w taki sposób aby wyniki mogły być możliwie reprezentatywne dla całego kraju. Wnioski z badań są uprawomocnione  w odniesieniu do obszaru, na którym je przeprowadzono. Ponieważ jednak wskazane grupy Romów żyją w podobnych proporcjach oraz w podobnych warunkach społeczno - ekonomicznych na znacznie większym obszarze wyniki badań można odnieść do obszaru całego kraju, zwłaszcza południowej jego części.

W wyniku badań terenowych przeprowadzono 120 wywiadów i 129 ankiet z Romami, ponadto  45 wywiadów z nie – Romami, przedstawicielami instytucji samorządowych, nauczycielami, księżmi, pracodawcami, pracownikami ośrodków pomocy społecznej, urzędów pracy. Biorąc pod uwagę, że liczebność całej populacji romskiej na tym obszarze szacuje się na około 1200 osób, a badania dotyczyły osób w wieku produkcyjnym stwierdzić można, że uwzględniono próbę reprezentatywną.

Raport – przegląd treści

Badania terenowe dostarczyły materiały, na podstawie których opracowano obszerny raport. Prezentuje on zastosowaną metodologię, narzędzia badawcze, analizy zebranych materiałów, syntetyczne dane dotyczące sytuacji społeczno ekonomicznej Romów na obszarze badań, kontekst kulturowy, w jakim funkcjonują oraz  udostępnia - co jest szczególnie cenne, a rzadko spotykane w tego rodzaju opracowaniach – materiały uzyskane w wyniku wywiadów. Ponadto zawiera on studium porównawcze dotyczące sytuacji Romów w Europie.

Raport składa się z trzech głównych części. W pierwszej z nich, zatytułowanej „Wnioski z badań” przedstawiono obszernie społeczne i kulturowe konteksty funkcjonowania w Polsce społeczności romskiej, w tym tzw. zaszłości historyczne, przemiany, jakim społeczność ta podlegała, przebieg i stan procesu integracji Romów w społeczności większościowej i ich adaptacji kulturowej w zmieniających się warunkach społeczno – ekonomicznych. Zwrócono przy tym uwagę na czynniki wewnętrzne o charakterze psycho – społecznym wpływające na sytuację tej społeczności oraz takież czynniki zewnętrzne, charakteryzujące nastawienie społeczności większościowej do Romów. Czynniki te leżą u podstaw nadal istniejącej bariery kulturowej utrudniającej funkcjonowanie Romów na rynku pracy. Wskazano na skalę występującego wśród Romów bezrobocia – w Prudniku, Nysie, Gliwicach i Kętach w 2006 r. bez zatrudnienia pozostawało 87 % badanych, w gminach podhalańskich wskaźnik ten wynosił 86 %. Jednocześnie rozdział ten zawiera również analizę psychicznego podłoża oraz społeczno kulturowych przyczyn i skutków bezrobocia wśród Romów. Dokonano jej w wymiarze mikrostrukturalnym (lokalnym) oraz makrostrukturalnym (krajowym) i wskazano możliwe do zastosowania w celu poprawy sytuacji instrumenty. W obu przypadkach w analizie uwzględniono aspekt indywidualny, kulturowy, społeczny istniejącej sytuacji. We wnioskach i podsumowaniu wskazano również na pożądane kierunki działań.

Kolejna część zawiera prezentację i omówienie materiału z badań terenowych. W części tej wyraźnie widoczny jest wskazany już interdyscyplinarny charakter przeprowadzonych badań. W pierwszej kolejności zaprezentowano narzędzie badawcze – scenariusz wywiadu otwartego przygotowanego przez etnologów ale zawierającego również pytania ważne z punktu widzenia socjologów, jak również w sposób bardzo obszerny, zebrany w wyniku przeprowadzonych wywiadów materiał empiryczny przedstawiony w postaci cytowanych wprost wywiadów. Publikacja tych materiałów źródłowych jest ważna z punktu widzenia badaczy problematyki romskiej ale także – a może szczególnie – z punktu widzenia osób, nie posiadających szerszych kontaktów w środowisku romskim a pragnących prowadzić działania na rzecz tego środowiska

lub tylko poznać je bliżej zawiera bowiem obszerne wypowiedzi Romów objętych badaniami, pozwala zapoznać się z ich sposobem rozumowania, wypowiadania się i poglądami dotyczącymi istotnych dla nich kwestii. Materiały te przedstawiono odrębnie dla dwóch terenów objętych badaniami. Pierwszy z nich obejmujący Prudnik, Nysę, Gliwice i Kęty zamieszały jest głównie przez grupę Polska Roma, Kełderaszy,  Bergitka Roma (która na tym terenie stanowi ludność napływową i w dużym stopniu identyfikuje się z pozostałymi grupami) oraz nielicznych na tym terenie przedstawicieli innych grup. W odniesieniu do tego terenu cytując materiał uzyskany z wywiadów w każdym przypadku określano przynależność grupową wypowiadającej się osoby. Drugi obszar obejmuje Podhale i częściowo Spisz, a więc obszar w sposób jednorodny zasiedlony przez Romów Bergitka i będący tradycyjnym siedliskiem tej grupy. Cytowane wypowiedzi podzielono na kilka obszarów tematycznych: definiowanie pracy; podział zajęć w rodzinie; edukacja; wybór zawodu; praca zawodowa jako cel; prestiż; obdarowywanie, pomoc oraz wzajemność; uprzedzenia i stereotypy; infrastruktura lokalna. Cytowane wypowiedzi osadzono w ich kontekście lokalnym uzupełniając je charakterystyką sytuacji w miejscowościach objętych badaniami. W dalszej kolejności zaprezentowano narzędzie zastosowane przez socjologów – kwestionariusz ankiety zawierającej pytania zamknięte i otwarte. Podobnie jak poprzednio badania te przeprowadzono w formie bezpośrednich rozmów ankieterów z respondentami. Powstała w ich wyniku analiza danych odpowiada m.in. na takie pytania, jak : struktura zatrudnienia ze względu na wiek (w zestawieniu z analogicznymi danymi odnoszącymi się do ludności polskiej), sposoby poszukiwania pracy przez Romów (w rozbiciu na Śląsk i Podhale), źrodła pozyskiwania przez nich środków do utrzymania, ich oczekiwania wobec władz lokalnych, korelacji między płcią a zatrudnieniem. Dodatkowo przeprowadzono analizę informacji uzyskanych w wyniku przeprowadzenia wywiadów swobodnych ze znaczącymi osobami z polskiego otoczenia oraz uzyskanych w powiatowych urzędach pracy (m.in. dane szacunkowe dotyczące liczby zarejestrowanych bezrobotnych Romów w zestawieniu z liczebnością ich populacji na danym terenie) i ośrodkach pomocy społecznej. Badaniem tym objęto w pewnym zakresie również pracodawców.

Ostatnia, trzecia część raportu zawiera studium porównawcze opracowań na temat aktywności Romów na rynku pracy oraz zagadnień związanych z ich edukacją.

Jeśli chodzi o obszar Polski szczególną uwagę zwrócono na badania przeprowadzone przez Stowarzyszenie Romów w Polsce w 1997 oraz w 1999 r. i raporty, które w wyniku tych badań powstały – „Romowie o edukacji swoich dzieci”, „Opis położenia społecznego Romów w Polsce” , także odrębnie przeprowadzone badania i raport „Mapa społeczna Romów w województwie świętokrzyskim 2001”. Wyniki tych badań uwzględnione zostały przy konstrukcji „Programu na rzecz społeczności romskiej w Polsce”. Autorzy dostrzegają korzystny wpływ tego programu w sferze edukacji dzieci romskich. Jednocześnie wskazują na negatywne skutki stosowania praktyki segregacji szkolnej w postaci klas romskich, od czego odchodzi się po ostatnich decyzjach Ministerstwa Edukacji Narodowej. Raporty te wskazują na – nadal aktualne – przesłanki bardzo wysokiego bezrobocia wśród dorosłych Romów: „ brak wykształcenia, odmienność (styl życia, sposób bycia, obyczajowość), nieznajomość środowiska romskiego przez administrację samorządową, rządową, pracodawców, pogłębiającą się izolację społeczności romskiej przez resztę społeczeństwa.” W studium odniesiono się do badań i ustaleń dokonanych w innych krajach europejskich, także wytycznych organów Unii Europejskiej. Z dostarczonych w ten sposób informacji wynika, że problemy Romów w różnych krajach Unii są podobne, a obraz sytuacji tej społeczności rysuje się dość ponuro.

Jak wynika z powyższego opisu przedstawiony tutaj – prezentujący wyniki najnowszych badań - raport stanowi znakomite kompendium wiedzy na temat obecnej, analizowanej z punktu widzenia aktywności zawodowej sytuacji społecznej Romów w Polsce. Zasługuje zatem na szersze upowszechnienie nie tylko w wąskim środowisku badaczy, gdzie jest znany ale również w szerszym gronie osób, które prowadzą lub zamierzają prowadzić działania na rzecz społeczności romskiej . Mankamentem jest jego stosunkowo niewielka dostępność. Zainteresowani mogą jednak dotrzeć do niego w bibliotekach posiadających tzw. prawo egzemplarza obowiązkowego, więc głównie w bibliotekach uniwersyteckich oraz w wojewódzkich bibliotekach publicznych.

Najnowsze w galerii

Napisz do redakcji

Stowarzyszenie Romów w Polsce
ul. Berka Joselewicza 5
32-600 Oświęcim
tel. 0 33 8426989
e-mail: 17421453@pro.onet.pl; stowarzyszenie@romowie.net
Licznik odwiedzin: 512 418 osób
Realizacja: HEXADE.COM (Grafik, projektant, webdesigner)