Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym, niezależnym od innych organów i niezawisłym w swojej działalności, organem ochrony prawnej, który działa na podstawie art. 208 - 212 Konstytucji oraz ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. ( jt. Dz.U. z 2001 r. nr 14 poz. 147). Powoływany jest przez Sejm, za zgodą Senatu na okres - 5 lat. Podstawowym zadaniem Rzecznika jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa. Zadanie to Rzecznik realizuje przez badanie, czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji albo instytucji zobowiązanych do przestrzegania i realizacji wolności człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej i - w razie stwierdzenia takiego naruszenia - podejmowanie stosownych działań. Rzecznikowi w realizacji jego zadań pomagają jego zastępcy oraz Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
W myśl art. 80 Konstytucji każdy ma prawo wystąpienia - na zasadach określonych w ustawie - do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Oznacza to, że o pomoc do Rzecznika może zwrócić się obywatel polski, cudzoziemiec, który znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, oraz osoba prawna, a nawet jednostka organizacyjna nie mająca tej osobowości, jeśli tylko w myśl przepisów może być podmiotem praw i obowiązków, a także organizacja obywateli i organ samorządu.
Rzecznik może podjąć czynności także z własnej inicjatywy, m.in. na skutek informacji zamieszczonej w środkach masowego przekazu oraz wniosku Rzecznika Praw Dziecka.
o sprawdza fakty, powołane przez skarżącego, przy czym czyni to sam lub może zwrócić się z wnioskiem o zbadanie sprawy do innego organu kontrolnego
o może zbadać sprawę na miejscu oraz zażądać akt sprawy lub informacji o stanie sprawy od każdej instytucji,
o po zbadaniu sprawy i stwierdzeniu, że prawa i wolności człowieka i obywatela zostały naruszone, kieruje wystąpienie do właściwego organu, organizacji lub instytucji, w których działalności takie naruszenie nastąpiło lub do organu nadrzędnego o usunięcie naruszenia,
o może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi albo o zbadanie zgodności przepisów aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu; z analogicznym wnioskiem co do zgodności aktu prawa miejscowego z aktami wyższego rzędu Rzecznik może wystąpić do wojewódzkiego sądu administracyjnego,
o choć Rzecznik sam inicjatywy ustawodawczej nie ma, może wystąpić do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o wydanie albo zmianę aktu prawnego niższego rzędu,
o ma prawo wniesienia kasacji w sprawie karnej do Sądu Najwyższego.
o Podstawą kasacji może być jedynie stwierdzenie, że nastąpiło rażące naruszenie prawa przez sądy.
o Kasacja w sprawie karnej nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary,
o może zażądać wszczęcia postępowania w sprawie cywilnej, a także wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu cywilnym , składać skargi kasacyjne do Sądu Najwyższego,
o żądać wszczęcia postępowania administracyjnego, brać udział w postępowaniu administracyjnym na prawach przysługujących prokuratorowi oraz wnieść skargę do sądu administracyjnego na akty i czynności organu administracji publicznej, oraz wnieść skargę kasacyjną od orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego do Naczelnego Sądu Administracyjnego,
o może zażądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawie karnej o przestępstwo ścigane z urzędu,
o może wystąpić z wnioskiem o ukaranie za wykroczenie, a także uchylenie przez sąd prawomocnego orzeczenia w sprawie o wykroczenie,
o ma prawo wystąpienia do sądu o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych w sprawach osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
o Rzecznik przy załatwieniu spraw nie jest związany terminami wynikającymi z kodeksu postępowania administracyjnego. Na odmowę podjęcia przez niego czynności nie przysługuje żaden środek odwoławczy.
Możliwości Rzecznika są ograniczone zakresem jego kompetencji.
Wszystkie interwencje Rzecznika są uzależnione od wyników analizy okoliczności sprawy i ustalenia, czy zostały naruszone przepisy prawa oraz , że okoliczności te istotnie wymagają ingerencji Rzecznika.
o nie zastępuje organów administracji lub wymiaru sprawiedliwości w załatwianiu sprawy co do jej istoty (rozstrzygnięcia) należącej do ich kompetencji,
o nie podejmuje sprawy, w której nie wypowiedziały się jeszcze właściwe organy i instytucje,
o nie zajmuje się problemem, gdy np. sprawę rozpatrzono odmownie, a osoba, której sprawa dotyczy nie odwołała się do organu wyższej instancji i od razu zwróciła się z pismem do Rzecznika, pomimo, że służą jej środki ochrony praw,
o nie stosuje prawa łaski,
o nie przydziela mieszkań, leków, pieniędzy,
o nie rozpatruje sporów między obywatelami, podlegających rozpoznaniu przez sądy,
o nie bierze udziału w sporach zbiorowych o interesy, np. w sprawie podwyżki wynagrodzenia dla określonej grupy pracowników,
o nie podejmuje spraw gdy brak dowodów, że zaistniało naruszenie wolności lub prawa,
o nie interweniuje, gdy sprawa toczy się bez opóźnień w sądzie lub organie administracji, ani nie ingeruje w niezawisłość sędziowską, np. w ocenę dowodów przez sąd,
o nie może wszczynać postępowania prawnego, jeżeli przewidziany w ustawie termin do takiego wszczęcia upłynął,
o nie rozpatruje anonimów.
Wszystkie listy kierowane do Rzecznika są uważnie czytane. Rozpatrywane są też wszystkie skargi zgłoszone ustnie w czasie dyżurów w Biurze Rzecznika. Dla ułatwienia pracy, a także przyśpieszenia rozpatrzenia sprawy, w wystąpieniu do Rzecznika należy: a) podać imię, nazwisko i adres, kod który należy kierować korespondencję, b) dokładnie wskazać, czego dotyczy sprawa oraz podać w sposób zwięzły i jasny argumenty wykazujące naruszenie wolności lub prawa. Do każdego pisma należy dołączyć niezbędne dokumenty ( kopie lub odpisy), które skarżący posiada.
UWAGA
Zanim list zostanie wysłany do Rzecznika, dobrze jest jeszcze raz przeanalizować, czy na pewno wyczerpane zostały wszystkie możliwości załatwienia sprawy we właściwym trybie i czy chodzi o rzeczywiste naruszenie wolności lub praw obywatelskich. W razie wątpliwości warto poradzić się adwokata lub radcy prawnego ewentualnie w miejscowym biurze porad obywatelskich, lub tzw. klinice prawa przy wydziałach prawa uniwersytetów lub niektórych wyższych uczelni typu administracyjnego udzielających porad osobom niezamożnym.
Jeśli Rzecznik otrzymuje sprawy, w których nie ma podstaw do podjęcia działań, opóźnia to zajęcie się sprawami, w których działanie Rzecznika jest konieczne. Ktoś potrzebujący naprawdę pomocy może więc na tym ucierpieć. Rzecznik nie może zapewnić, że każdą sprawę podejmie. Zapewnia jednak, że każda sprawa zostanie wnikliwie rozpatrzona, zaś osoba zainteresowana otrzyma odpowiedź na swoje wystąpienie.
Rzecznik Praw Obywatelskich, Aleja Solidarności 77, 00-090 Warszawa
PRZYJĘCIA INTERESANTÓW:
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
poniedziałek w godz. 9.00 - 17.00
od wtorku do piątku w godz. 9.00 - 15.00
telefon: 0-22 55 17 760, 0-22 55 17 811
centrala: 0-22 55 17 700
Pełnomocnik Terenowy w Gdańsku (dla woj. zachodniopomorskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego)
ul. Chmielna 54/57
80 -748 Gdańsk
sekretariat (+ 48) 58 764 73 02
fax (+ 48) 58 764 73 03
Przyjęcia interesantów:
telefon (+ 48) 58 764 73 06
poniedziałek w godz. 10.00-17.00
wtorek, środa, czwartek w godz. 9.00-15.00
Pełnomocnik Terenowy w Katowicach (dla woj. śląskiego, małopolskiego, świętokrzyskiego)
ul. Jagiellońska 25 pokój 122
40 - 032 Katowice
telefon (+ 48 32) 72 86 800
fax (+ 48 32) 72 86 823
Przyjęcia interesantów:
poniedziałek, środa, piątek w godzinach od 9.00 do 15.00
wtorek w godzinach od 10.00 do 17.00
Pełnomocnik Terenowy we Wrocławiu (dla woj. dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego)
ul. Wierzbowa 5
50 - 056 Wrocław
sekretariat (+ 48) 71 34 69 115
fax (+ 48) 71 343 43 25
Przyjęcia interesantów:
telefon (+48) 71 34 69 100
poniedziałek, wtorek, czwartek w godzinach od 9.00 do 15.00
środa w godzinach od 10.00 do 17.00
Źródło: https://www.rpo.gov.pl/wniosek/