PRAWA I OBOWIĄZKI OBYWATELA

Definicja demokracji.

Termin demokracja z greckiego oznacza ludowładztwo, czyli szczególną formę rządzenia państwem, w której władza państwowa nominalnie lub faktycznie należy do obywateli. Współcześnie terminu demokracja używa się głównie w 2 znaczeniach: - Władza ludu, społeczeństwa; - Forma ustroju państwa, w którym uznaje się wolę większości obywateli jako źródło władzy; - Synonim samych praw i swobód obywatelskich.

Demokratyczne państwo zapewnia swoim obywatelom szereg praw, ale także nakłada na nich pewne obowiązki. Jedne i drugie zapisane są w konstytucji, która jest najważniejszym aktem prawnym w danym kraju. Celem państwa jest także zapewnienie ładu i porządku wewnątrz państwa. My jako obywatele, przestrzegając i wypełniając obowiązki na nas nałożone, również przyczyniamy się do tego.

W konstytucji III Rzeczypospolitej zawarte są przepisy mówiące o prawach oraz o wolnościach obywatela. Nie określają one jednoznacznie ich granic, na przykład nie informują nas na czym polega i gdzie się kończy wolność wypowiedzi. W tym przypadku, kiedy jest mowa o wolnościach gwarantowanych przez konstytucję, obowiązuje niepisana zasada, że to co nie jest zabronione, jest dozwolone.

Prawa oraz wolności obywatelskie określają zgodnie z nasza konstytucją, trzy grupy:

• wolności i prawa osobiste
• wolności i prawa polityczne
• wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

Do praw i wolności osobistych należą m. in.:

• prawo do życia
• nietykalność i wolność osobista
• prawo do sprawiedliwego procesu
• prawo do ochrony prawnej życia prywatnego
• prawo rodziców do wychowania dzieci w zgodzie z własnymi przekonaniami
• prawo do wolności oraz ochrony tajemnicy komunikowania się
• prawo do nienaruszalności mieszkania
• wolność poruszania się po terytorium RP
• wolność sumienia i religii
• prawo do wolności poglądów oraz do rozpowszechniania informacji

Do praw i wolności politycznych należą, zgodnie z konstytucją:

• prawo do organizowania pokojowych zgromadzeń oraz uczestnictwa w nich
• wolność zrzeszania się
• wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-politycznych
• prawo do uczestnictwa w referendum czy prawo wyboru (prezydenta, posłów, senatorów oraz przedstawicieli do organów władzy samorządowej)
• prawo do składania wniosków, petycji oraz skarg

W zakres wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych wchodzą:

• prawo do posiadania własności oraz prawo do dziedziczenia
• wolność wyboru miejsca pracy i wykonywania zawodu
• prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
• prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, inwalidztwem czy podeszłym wiekiem
• prawo do ochrony zdrowia
• prawo do nauki
• ochrona praw dziecka
• wolność twórczości artystycznej i badań naukowych

Na obywateli państwa demokratycznego nałożone są również i obowiązki. Pod pojęciem obowiązku obywatelskiego będziemy rozumieć konstytucyjnie ustalone nakazy, kierowane do obywateli danego kraju. Każdy z nas jest zobowiązany m. in. do poszanowania praw innych ludzi, a także do przestrzegania prawa. O szczegółach związanych z przestrzeganiem i wypełnianiem przepisów prawnych informują nas poszczególne kodeksy prawa, np. kodeks prawa karnego czy kodeks prawa cywilnego.

O obywatelskich obowiązkach mówi także konstytucja. Zgodnie z nią do najważniejszych należą:

• wierność i troska o wspólne dobro narodu i społeczeństwa
• przestrzeganie prawa RP
• ponoszenie ciężarów i świadczeń na rzecz państwa (np. płacenie podatków)
• obrona Ojczyzny
• dbałość o stan naturalnego środowiska, a także ponoszenie odpowiedzialności za jego zagrożenie i niszczenie.

Relacje pomiędzy prawami a obowiązkami obywateli

W państwie demokratycznym następują następujące relacje między prawami a obowiązkami obywateli:

- Władza ludu, społeczeństwa;

- Jedność praw i obowiązków - prawa przysługują jednostce wtedy, gdy wypełnia ona wobec społeczeństwa swoje obowiązki, wynikające z poszanowania praw i wolności innych ludzi. Takie założenia były przyjęte w polskich konstytucjach z okresu międzywojennego i w konstytucji PRL-u.

- Rozdział praw i obowiązków - prawa przysługujące obywatelowi są niezależne od obowiązków. Ich źródłem jest, bowiem godność osobista, którą ma każdy człowiek i której nikt nie może człowieka pozbawić. Trudno na przykład wyobrazić sobie sytuację, gdy wolność sumienia czy słowa będzie uzależniona od płacenia podatków. Rozdział praw i obowiązków można dostrzec w obecnie obowiązującej konstytucji.

W demokratycznym państwie przyznaje się wszystkim obywatelom swobody i prawa polityczne, zapewniające im udział w sprawowaniu władzy. Cnoty obywatelskie, jakie winny charakteryzować wyborcę, wskazują wyznaczniki kultury politycznej, której miernikiem są wybory demokratyczne.

Cnoty obywatelskie

Cnoty obywatelskie to wartości, które przyczyniają się do tworzenia dobra wspólnego, tak istotnego w systemie demokratycznym i w związku z tym powinny kształtować postępowanie obywatela. Cnoty tworzą wzór obywatela i są wyznacznikiem jego działalności. Istnieją różne katalogi cnót obywatelskich.

Najczęściej wymieniane cnoty obywatelskie to:

- Dyscyplina wewnętrzna to umiejętność narzucania sobie określonych planów działania i konsekwencja w ich realizacji. Jest ona niezwykle istotna w działalności obywateli w organizacjach;

- Tolerancja przejawia się poszanowaniem potrzeb, poglądów i zachowań innych ludzi. W życiu politycznym ułatwia zawieranie kompromisów z przeciwnikami politycznymi. Tolerancje nie oznacza jednak akceptacji czy popierania postaw i poglądów, które uważa się za błędne. Nie może również oznaczać obojętności na zło. Postawa tolerancji nie dotyczy sytuacji, w których poglądy czy zachowania innych ludzi są zagrożeniem dla mienia, bezpieczeństwa i życie innych obywateli;

- Uspołecznienie polega na zainteresowaniu i zaangażowaniu w sprawy społeczne. Społeczeństwo demokratyczne i obywatelskie stwarza wiele możliwości działania. Są to między innymi:

1. Akcje charytatywne
2. Wolontariat młodzieżowy, który jest dobrowolną, nieodpłatną i systematyczną pracą na rzecz osób potrzebujących. Wolontariuszem może zostać każdy.
3. Organizacje społeczne i polityczne
4. Samorządy
5. Wybory
6. Referenda

Aktywność obywatelska

Czynnikami, które mają wpływ na poziom aktywności obywateli, są:

• Wychowanie w rodzinie; Wzorce społeczne środowiska, normy społeczne;
• Hierarchia wartości społecznych (dobro wspólne czy egoizm);
• Wychowanie w szkole, popieranie inicjatyw dzieci i młodzieży;
• Sytuacja ekonomiczna, możliwość bezinteresownego poświecenia wolnego czasu;
• Dostęp do informacji o możliwym zaangażowaniu i stopień promocji aktywności obywatelskiej;
• Postawa patriotyczna, tradycje rodzinne, zawodowe;
• Obraz polityki w mediach oraz w poczuciu społecznym.

Krytycyzm to postawa charakteryzująca się umiejętnością właściwej oceny zjawisk, poglądów oraz przyjmowaniem tylko tych informacji, które są dobrze uzasadnione. Postawa krytyczna dotyczy także własnych poglądów i wyraża się gotowością ich zmiany w przypadku pojawienia się przemawiających za tym argumentów. Taka postawa krytyczna jest niezwykle istotna w społeczeństwach demokratycznych, gdzie w przestrzeni publicznej ścierają się różne poglądy; ··Odpowiedzialność za słowa to świadomość, że wystąpienia na forum publicznym mogą naruszać interesy innych ludzi. Odpowiedzialność za słowa oznacza także gotowość ponoszenia konsekwencji swoich wypowiedzi oraz dotrzymania obietnic.

Deklaracja Zasad Tolerancji ONZ

Z kwestią jednej z cnót obywatelskich wiąże się Deklaracja Zasad Tolerancji, której zarys zostanie przedstawiony poniżej. Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, nauki i Kultury 16 listopada 1995 roku przyjęła deklarację dotyczącą zasad tolerancji. W następnym roku Zgromadzenie Ogólne ONZ proklamowało dzień uchwalenia deklaracji Międzynarodowym Dniem Tolerancji. W myśl przyjętej przez ONZ deklaracji tolerancja polega na:

• Respektowaniu cudzych praw i cudzej własności;
• Uznaniu i akceptacji różnic indywidualnych;
• Umiejętności słuchania, komunikowania się i rozumienia innych;
• Docenianiu rozmaitych kultur;
• Otwarciu na cudze myśli i filozofię;
• Ciekawości i nieodrzucaniu tego, co nieznane;
• Uznaniu, że nikt nie ma monopolu na prawdę.

Instytucją polityczną, która współcześnie zapewnia ciągłość demokracji w Europie jest bezsprzecznie Unia Europejska. W aspekcie międzynarodowym każde państwo członkowskie Unii Europejskiej zachowuje niezależność, jednocześnie deklarując wspólne działanie w ponadnarodowej organizacji na rzecz idei służących rozwojowi Europy. Naczelnym celem polityki

Wspólnoty Europejskiej było i jest ustanowienie wspólnego rynku dla państw członkowskich. Oznacza to w praktyce społeczeństw demokratycznych zniesienie wszystkich taryf handlowych między krajami członkowskimi. Przekłada się to również powoli na integrację w sferze usług. Banki, spółki ubezpieczeniowe, giełdy papierów wartościowych otrzymują obecnie nieograniczony dostęp do Unii Europejskiej.    ( Szeroki dostęp dawców określonych pozatowarowych usług do krajów Unii Europejskiej nastąpił dzięki Porozumieniu w Sprawie Jedności Europy z 1985 roku.)

Demokracja, to nie tylko sposób sprawowania władzy, ale także pewien sposób życia, taki mianowicie, który w sferze publicznej uwzględnia i akomoduje interesy rozmaitych, określonych społecznie, gospodarczo i kulturowo grup i zbiorowości społecznych. Demokracja wreszcie to w gruncie rzeczy nic innego jak umiejętne poszukiwanie konsensusu społecznego i eliminowanie napięć społecznych. Ustrój demokratyczny nie może istnieć bez kultury politycznej. Obywatele, jeśli mają świadomie uczestniczyć w wyborach i oddawać głosy zgodnie ze swoim sumieniem i na ludzi tego godnych, muszą mieć szanse poznania kandydatów, ich zalet i wad.