1. Stowarzyszenie Romów w Polsce
    1. Historia i misja
    2. Władze
    3. Romski Instytut Historyczny
    4. The Fight Against Antisemitism in Poland: Monitoring, Intervention, Education
    5. Projekty
    6. Mobilne Centrum Przeciwdziałania Dyskryminacji Romów
    7. Centrum Porad - FIO
    8. Dzielmy się doświadczeniami
    9. Podnoszenie kwalifikacji i zatrudnienie drogą do integracji
    10. Po obu stronach Karpat
    11. Polsko - Słowackie warsztaty
    12. Media o nas
  2. Aktualnie
  3. Romowie
    1. Historia
    2. Tradycja i Kultura
    3. Współczesność
      1. "Cygan ze strachu, Rom z dumy" - Katarzyna Marwicz w rozmowie z Marcinem Kołodziejczykiem, dziennikarzem tygodnika "Polityka", nagrodzonym za tekst o Romach w Rumunii.
      2. Delegacja Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów oraz Niemieckiego Związku Piłki Nożnej na Węgrzech 26-28.10.2009 - sprawozdanie z pobytu.
      3. Romowie w Polsce
      4. Szczyt Unii Europejskiej w sprawie Romów
      5. Postawy wobec Romów w Polsce, Czechach, na Węgrzech i Słowacji
    4. Artykuły i Raporty
      1. Raporty
      2. Raport "Romowie na rynku pracy" [PDF]
      3. Raport pt. Funkcjonowanie poznawcze dzieci romskich uczęszczających do szkół podstawowych specjalnych i masowych - konteksty społeczne [PDF]
      4. Raport Romowie - Bezrobocie [PDF]
      5. Rzucając wyzwanie przymusowej sterylizacji kobiet romskich w Czechach- źródło ERRC http://www.errc.org/cikk.php?cikk=2228, tłumaczenie Małgorzata Kołaczek
      6. Romowie. Rozprawa o poczuciu wykluczenia- Marian Grzegorz Gerlich, Roman Kwiatkowski
      7. Wykuwanie pamięci. Kilka uwag na temat wystawy ”Zagłada Romów Europejskich oraz Rasizm we Współczesnej Europie” - Joanna Talewicz-Kwiatkowska, Marek Isztok
      8. Mass media jako czynnik wpływający na integrację społeczną Romów – przypadek Polski, Węgier, Słowacji- Joanna Talewicz-Kwiatkowska, Małgorzata Kołaczek
      9. Pomoc dla Romów w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Szanse i zagrożenia
      10. Romowie na rynku pracy – badania i raport
  4. Romski Holokaust
    1. Informacje historyczne
      1. Początek represji antyromskich po dojściu nazistów do władzy w Niemczech
      2. Początek "ostatecznego rozwiązania" kwestii romskiej
      3. Eksterminacja Romów w okresie II wojny światowej w okupowanych krajach Europy
      4. Syndrom Holokaustu
    2. Świadkowie Holokaustu
    3. Relacje świadków
      1. Franz Wirbel
      2. Szmyt Władysław
      3. Edward Paczkowski
      4. Edward Kwiatkowski
      5. Anna Kwiatkowska
      6. Aleksy Kozłowski
      7. Władysława Jaglenicz
      8. Leokadia Jaworska
      9. Elizabeth Guttenberger
      10. Ryszard Głowacki
      11. Helmut Clemens
      12. RELACJE VIDEO
    4. Skany dokumentów
      1. Świadectwa
    5. Dzień pamięci o zagładzie Romów
      1. Kalendarium upamiętniania holokaustu Romów i Sinti przez Stowarzyszenie Romów w Polsce - lata 1993-2012
      2. Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów- PROKLAMACJA
      3. 65 rocznica likwidacji tzw. Zigeunerlager – obrona pamięci dla lepszej przyszłości
      4. Relacja z 65. rocznicy likwidacji tzw. Zigeunerlager [VIDEO]
    6. Spotkania ze świadkiem
      1. Spotkania ze świadkiem
      2. Spotkanie z Edwardem Paczkowskim - relacja [VIDEO] cz.1
      3. Spotkanie z Edwardem Paczkowskim - relacja [VIDEO] cz.2
  5. Edukacja i Kultura
    1. Działalność edukacyjna SRwP
      1. Edukacja
      2. Oferta spotkań edukacyjnych Stowarzyszenia Romów w Polsce
    2. Dialog-Pheniben
    3. Spotkania edukacyjne
    4. Wystawy
      1. Wystawa stała
    5. Publikacje
  6. Video
  7. Galeria
  8. Polecamy
  9. Dialog- Pheniben
  10. Akcja Reinhardt
    1. Romowie stawali się elementem europejskiej układanki etnicznej od X w.
    2. Ustawy Norymberskie składały się z dwóch aktów prawnych: „Ustawy o ochronie niemieckiej krwi i honoru” oraz „Ustawy o obywatelstwie Rzeszy”
    3. Zagłada Romów na terenach okupowanych przez Niemcy.
    4. Zakończenie
    5. Główne cele projektu: Romowie jako ofiary Akcji Reinhardt.
    6. Rezultaty kwerendy archiwalnej
    7. Rezultaty kwerend archiwalnych
    8. Polskie publikacje i działania upamiętniające dotyczące zagłady Romów – w kontekście międzynarodowym.
    9. Auschwitz-Birkenau: działalność Muzeum i Stowarzyszenia Romów w Polsce.
    10. Obozy związane z Akcją Reinhardt
    11. Działalność na rzecz pamięci
    12. Miejsca masowych egzekucji Romów w Polsce południowej. Analiza wybranych lokalizacji.
    13. Dwa pomniki. Estetyka i polityka romskiej pamięci.
    14. Kwerenda z zasobie archiwalnym Geheime Staatspolizei – Staatspolizeistelle Trier
    15. Kwerenda w zasobie archiwalnym ITS – Bad Arolsen
    16. Przypadki indywidualne.
    17. Przebieg zagłady: analiza wybranych przypadków
    18. Poszukiwania miejsc pamięci i ich upamiętnień.
  11. E-Lekcje
 

Czarna Sara - Romska patronka

Romska patronka

W krajach chrześcijańskich basenu Morza Śródziemnego w świadomości mieszkańców zamieszkujących ten rejon Europy zakorzeniona jest tradycja kultywowania patronek, które często w swej nazwie mają określenie czarna – wiele jest czarnych dziewic, madonn uznawanych za opiekunki poszczególnych miasteczek bądź grup zawodowych. W tym gronie kult oddawany Czarnej Sarze przez Romów w Les Saintes Maries de la Mer Camargue na południu Francji stanowi swego rodzaju tajemnicę. Pochodzenie wizerunku przedstawiającego Czarną Sarę ginie w mrokach historii i nie podlega żadnej wątpliwości, że kult czarnej bogini miał miejsce na długo wcześniej przed pojawieniem się chrześcijaństwa. Zgodnie z podaniami historycznymi obecna nazwa miasteczka Les Saintes Maries de la Mer pierwotnie znana była jako ratis, co w języku łacińskim oznacza tratwę. W późniejszych latach w XII wieku w miejscowości tej wzniesiono kościół w kształcie łodzi, który przez wiele lat zwany był jako Notre Dame de Ratis (nasza pani z tratwy). Jest kwestią oczywistą, ze w pierwszym wieku po narodzeniu Chrystusa znajdowały się w tym miejscu świątynie Artemis, Kybele, Isis oraz celtyckiej potrójnej bogini.
Wraz z rozpowszechnianiem się w Europie chrześcijaństwa, dawne bóstwa i ich świątynie zostały wchłonięte i zainkorporowane przez tę nową, dynamiczną religię, która zajęła miejsce dotychczasowych wierzeń. Politeizm zakorzeniony przez stulecia w świadomości ówczesnych mieszkańców Europy sprawiał, iż kościół aby odnieść sukces, musiał zaadoptować pewne formy dawnych kultów i rytuałów na swój użytek. Proces asymilacji i synkretyzacji trwał przez kilka wieków, powodując z czasem wyparcie dotychczasowych kultów i obrzędów, które zostały przejęte i włączone w nurt nowej dominującej religii – chrześcijaństwa. Legenda czarnej Sary na przestrzeni wieków przybierała różne formy, zawierając różne komponenty włączając w to oficjalną interpretację prezentowaną przez kościół katolicki, lokalne mity i legendy okolicznej ludności, teorie autorów i badaczy którzy starali się wyjaśnić fenomen i legendę opowiadaną przez romskie grupy wędrowne przybywające rokrocznie do kaplicy z wizerunkiem czarnej Sary między 24 – 25 maja w miejscowości Les Saintes Maries de la Mer z terenów Francji i Hiszpanii  a nawet tak odległych terenów jak Węgry, kraje bałkańskie oraz Stanów Zjednoczonych i Kanady. Większość z tych pielgrzymów przybywa kilka dni przed 24.05 i spędza je na okolicznych kampingu, gdzie może się spotkać ze swymi romskimi rodakami z różnych krajów, wymienić opinie i poglądy, zaaranżować przyszłe małżeństwa oraz grać muzykę i tańczyć ku czci Czarnej Sary, jednocześnie jest to okazja do zarobienia pieniędzy poprzez występy muzyczne, handel obwoźny oraz inna działalność handlową, a także czas powszechnej radości i zabawy. Pielgrzymi czuwają w noc poprzedzającą ceremonię w dniu 25 maja w krypcie, gdzie znajduje się posąg Czarnej Sary. Romscy muzycy podczas czuwania przynoszą ze sobą instrumenty i grają na jej cześć. Kościół zaaprobował festiwal i prowadzi swoją własną działalność na rzecz zbierania funduszy dla potrzebujących.
W średniowieczu na terenie Prowansji szeroko rozpowszechniona była legenda mówiąca, że Maria - żona Cleopasa, Maria Salomea i Maria Magdalena przybyły do południowej Francji na pokładzie statku płynącego z Palestyny po ukrzyżowaniu Chrystusa. Tam przypuszczalnie głosiły nauki Jezusa Chrystusa wśród miejscowej ludności. Jest to tylko mit, albowiem oficjalnie chrześcijaństwo na tych terenach pojawiło się o wiele później i nie ma żadnych świadectw ich historycznej obecności na tych obszarach. Dokładne miejsce domniemanego przybycia okrętu oryginalnie nie było zdefiniowane. Legenda ta wspomina o Sarze, czarnej egipskiej służącej, która towarzyszyła „trzem Mariom” i która wspierała i podtrzymywała je na duchu podczas głoszenia Biblii w czasie podróży oraz przy zbieraniu jałmużny. Inna wersja legendy głosi, ze Egipcjanka Sara rozpostarła swój płaszcz na wodzie, kiedy statek zagrożony był zatonięciem, umożliwiając tym samym Marii Magdalenie i Marii Salomei bezpieczne dopłyniecie do brzegu. Romska legenda opowiada, że Sara była królową grup romskich, żyjących na terenie dzisiejszej południowej Francji, kiedy przybyły tam „trzy Marie”; która przyjęła chrzest i nawróciła swój lud na chrześcijaństwo. Jest to oczywiście niezgodne z prawdą, gdyż Romowie przybyli do Europy Zachodniej dopiero w XIII stuleciu.
Do roku 1438 ustalono miejsce lokalizacji, gdzie Czarna Sara po raz pierwszy postawiła stopę z chwilą przybycia do południowych brzegów dzisiejszej Francji – swojej nowej ojczyzny - nazywając je Les Saintes Maries, gdzie obecnie wznosi się kościół, w którym mieszczą się posągi „dwóch białych Marii” i czarnej „świętej Sary”. Pielgrzymki do tego miejsca są datowane na początek XV wieku. „Egipcjanie” (nazwa używana wówczas na określenie Romów w Europie  są obecni na pielgrzymkach od początku piętnastego stulecia. Ten fakt może odpowiadać prawdzie, albowiem Romowie przybyli do Środkowej Europy przez Rumunię pod koniec XIV wieku i do połowy XV stulecia rozprzestrzenili się na zachodzie aż po Hiszpanię, na wschodzie zaś dotarli do Polski. Pierwsze udokumentowane historycznie świadectwo obecności Romów we Francji pochodzi z Paryża z roku 1415.
W 1448 odkryto szkielety czterech kobiet pozbawionych głów w miejscu fundacji kościoła, które zostały zidentyfikowane jako szczątki „trzech Marii” oraz Sary, ich egipskiej służącej. Po tym znalezisku, Maria Magdalena zniknęła z „trójcy Maryjnej” i obecnie, tylko Maria, żona Clopasa (Maria Jakuba) i Maria Salomea weszły w poczet oficjalnych świętych kościoła. Jedna z legend mówi, że Maria Magdalena została pustelniczką, zapuściła długie włosy i zamieszkała sama w grocie celem odpokutowania swoich grzechów. Została ona zapomniana przez kościół i według współczesnej wersji legendy, głoszonej przez władze kościelne, tylko Maria Jakuba i Maria Salomea przybyły na pokładzie statku płynącego z Palestyny wraz z ich służącą Sarą, która obecnie zwana jest „Świętą Sarą” wbrew oficjalnemu stanowisku kościoła, który nie zalicza jej w poczet świętych. Równie tajemnicza jest kwestia obecności posągu „czarnej świętej” w krypcie kościoła. Mówi się, że obecna statua zastąpiła wcześniejszą. Właśnie pytanie od jak dawna wizerunek czarnej madonny bądź wcześniejszej pogańskiej czarnej dziewicy znajduje się w tym miejscu jest nieznane. Oryginalna statua ma tak czy inaczej związek z kośćmi, znajdującymi się w szkatule, które podobno należą do Sary, egipskiej służącej wyniesionej w późniejszym okresie przez swych romskich wyznawców do miana świętej, która oficjalnie nie została uznana przez kościół.
Wszelkie próby zdefiniowania kim obecnie jest Kali Sara bądź wyjaśnienie, w jaki sposób stała się ona obiektem czci dla Romów w kontekście oficjalnego dogmatu jest skazana na niepowodzenie, gdyż kwestia ta zakorzeniona jest w kulturze romskiej. W przeszłości, większość Romów, którzy corocznie odbywali pielgrzymkę pochodziła z francuskich Sinti i innych grup romskich zamieszkujących Francję oraz hiszpańskie Kale. W okresie panowania komunizmu, Romowie w krajach Europy Środkowo – Wschodniej byli pozbawieni możliwości uczestnictwa w pielgrzymce, również Romowie z USA i Kanady rzadko uczestniczyli. Podczas gdy nie-Romscy pielgrzymi przybywają na festiwal, aby oddać cześć „dwóm Mariom”, których posągi są zanoszone w pobliże Morza Śródziemnego w dniu 24 maja, który gromadzi wielu turystów chcących zobaczyć kolorowy korowód i robić zdjęcia; Romowie przybywają adorować „Świętą Sarę”, która zwana jest Sara La Kali przez Sinti i Kale z zachodniej Europy bądź Kali Sara przez Romów z Europy Środkowo –Wschodniej w romskich dialektach tych dwóch grup. Ceremonia ma miejsce w dniu 25 maja. Oryginalnie było to wyłącznie romskie wydarzenie, obecnie uczestniczą w nim turyści, „cyganolodzy”, antropologowie, zawodowi i amatorscy filmowcy i inni nie-Romowie zwykle w liczbie przekraczającej ogólną liczbę pielgrzymów romskich.
Do niedawna powszechnie wierzono, że kult Kali Sary, romskiej Czarnej Madonny ograniczał się tylko do Les Saintes Maries de la Mer. Ostatnie badania i obserwacje przeprowadzone wśród romskich uchodźców z Republiki Czeskiej, Słowacji, Polski i krajów bałkańskich odkryły dotąd mało znany fakt, iż inne czarne dziewice są czczone przez Romów w krajach Europy Środkowo – Wschodniej i w tych krajach odprawiają podobne rytuały. Rytuały te obejmują składanie kwiatów u stóp monumentu, strojenie je w szaty, których dotknięcie ma chronić wiernych przed chorobami, składanie próśb przed statuą oraz zapalanie świec dla Kali Sary. Dla Romów Kali Sara jest patronką, która chroni przed chorobami, przynosi szczęście i płodność oraz wielki sukces w sprawach finansowych.
Romski obrzęd w Les Saintes Maries, jak również w innych miejscach, składa się z ceremoniału zanoszenia przystrojonego w kwiaty posągu do najbliżej znajdującego zbiornika wodnego jak np. morze, jezioro, rzeka lub nawet duży staw z czystą wodą. Platforma, na której umieszczona jest statua, jest następnie opuszczona tak, aby dotknęła powierzchnie wody, w tym czasie zgromadzony tłum wrzuca kwiaty do wody. Indyjscy uczeni tacy jak Dr. Weer Rishi i inni, którzy naocznie obserwowali romski ceremoniał podobnie jak zachodni badacze specjalizujący się hinduskich zwyczajach religijnych, utożsamiają ten obrzęd z indyjskim ceremoniałem Durga Pooja. W romani Kali Sara oznacza Czarną Sarę, w Indiach, Bogini Kali jest również znana jako Kali/Durga/Sara. Podobnie jak Hindusi, Romowie praktykują szaktryzm, oddając cześć bóstwom żeńskim. Innymi słowy Romowie udający się na pielgrzymkę do Les Saintes Maries de la Mer w Francji oraz biorący udział w podobnych ceremoniałach w innych miejscach oddają kult czarnym, żeńskim boginiom; są faktycznie kontynuatorami wyznawców Kali/Durga/Sara – Bogiń wywodzących się z Indii.
Zgodnie z Durgasaptashati (siedemset wersów ku czci Bogini Durga i jej różnym wcieleniom), rozdział 5, wers 12, który wspomina o Sarze, czytamy: „Niech będzie pozdrowiona Durga, Durgapara, Sara (uosobienie wszystkiego par excellence), przyczyna wszystkiego, Kriszna i Dhurma”. Inne odniesienia do starożytnego hinduskiego rzeźbiarstwa także potwierdzają, ze Sara jest jedną i ta samą postacią co indyjska Bogini Durga, która jest także innym przejawem Kali, małżonki Shivy. Wg Legendy Kali wyskakuje z głowy Durhi, kiedy ta jest zła.
Pamięć o indyjskim bogu Śiwie została zachowana wśród Romów jako O Baro Devel w języku romani. W czwartek Romowie modlą się do Kali Sary o wstawiennictwo u Baro Devel, aby przyniósł im szczęście, zdrowie i pomyślność. Podczas ceremonii Durga Pooja w Indiach, która rokrocznie ma miejsce w październiku, posąg Durgi jest zanoszony na platformie do wody i następnie zatapiany celem jego zniszczenia. W Les Saintes Maries, Romowie nie zatapiają go, choć z drugiej strony obie ceremonie są tak podobne, że podobieństwa te nie mogą być tylko przypadkowe. W Francji obrzęd ku czci Kali Sary ma także miejsce w październiku, jako uzupełnienie głównych obrzędów z festiwalu majowego.
Trudno wyjaśnić jak kult Kali złączył się z Czarną Madonną w krypcie w Arles. Najbardziej prawdopodobne jest, że w Les Saintes Maries zawsze znajdowała się Czarna Dziewica, począwszy od czasów pogańskich, która w późniejszym okresie została zaadoptowana przez chrześcijaństwo. By wyjaśnić obecności czarnego posągu, kościół mógł łatwo wymyślić legendę Sary, egipskiej służącej „trzech Marii”, zredukowanych z upływem czasu do grona dwóch. Prawdopodobnie było wiele odmian pierwotnej Czarnej Bogini, lecz imiona owych bogiń w okresie chrystianizacji kontynentu europejskiego uległy zapomnieniu.
W regionie Les Saintes Maries istniało wiele kultur i religii, na tym obszarze można było zaobserwować być może nawet wpływy kultury egipskiej i kreteńskiej. Z całą pewnością tereny te zamieszkiwali Fenicjanie, zakładający swoje kolonie w pobliżu dzisiejszej Marsylii, Galowie, Grecy, Rzymianie oraz przodkowie miejscowej ludności.
Romowie przybyli do Europy Zachodniej na początku XV wieku, byli wówczas zmuszeni do ukrywania swoich indyjskich wierzeń i praktyk religijnych, by uniknąć potępienia i prześladowań przez kościół, który w tym okresie zaczął wykorzeniać wszelkie objawy herezji i guślarstwa. Znaleźli więc swoistą niszę, gdzie kontynuowali kult Kali pod postacią egipskiej Sary.
Wzorce i normy religii chrześcijańskich zadomowiły się na południu Francji dosyć późno i dzięki temu Romowie mogli, nie obawiając się prześladowań, sprawować kult ku czci Kali Sary. Aż do dnia dzisiejszego przetrwały w tym regionie pozostałości przedchrześcijańskich religii, poczynając od kultu świętych białych prowansalskich byków i koni, poprzez elementy składające się na dziedzictwo starożytnych pogańskich wierzeń związanych z kultem boga Mitry, jak trójzęby niesione przez strażników odprowadzających posągi „dwóch Marii” i Kali Sary do morza w dniu 24 maja.
W 1998 roku miał miejsce pierwszy festiwal Kali Sary w Kanadzie. W 2001 roku kolejny posąg bogini ustawiony został w Toronto. Zadziwiające, że podczas tych ceremonii romscy emigranci niedawno przybyli z krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz Bałkanów mieli świadomość, kim była Kali Sara i znali jej odpowiedniczki z krajów swojego pochodzenia. Nawet Romowie wyznania muzułmańskiego opisywali ceremonie podobne do tych ku czci Kali Sary, gdzie żeńskie bóstwo, E Gugli Sagiya (odpowiednik anioła stróża), było czczone przez romskich muzułmanów w południowych Bałkanach (dawnej Rumelii). Tamtejsi Romowie twierdzili, że modły składane w intencji bogini przynoszą zdrowie, szczęście i sukces. Dlatego, abstrahując od faktu, iż jest to odosobniona pozostałość wierzeń religijnych ich hinduskich przodków, romski kult Kali Sary w Les Saintes Maries de la Mer jest najbardziej znaną praktyką religijną wśród Romów, coraz powszechniejszą w wielu krajach Europy, a obecnie także w Kanadzie.
W Meksyku Romowie uczestniczą w festiwalu Dziewicy z Gwadelupy, który umożliwia im oddawanie czci żeńskiej bogini pod auspicjami kościoła. Z kolei w dniu św. Anny ze Beaupre z Quebecku kanadyjscy i amerykańscy Romowie biorą udział w nowennie (24-26 lipiec), podczas której praktykują siaktyzm. Centralną figurą jest tam Santana (św.Anna), którą Romowie identyfikują jako E De Devleski (Matka Boga bądź Matka Ziemia). Owe romskie ceremonie są podobne do tych odprawianych w Les Saintes Maries na cześć Kali Sary.
Nawet gdy Kali Sara nie jest ogniskiem wspomnianych ceremonii, Romowie na całym świecie praktykują oddawanie czci żeńskim bóstwom bądź świętym w świątyniach, zlokalizowanych w pobliżu zbiorników wodnych. Honorują je za pomocą obrzędów, które nie mają swego źródła w chrześcijaństwie, lecz w hinduizmie. Współczesny kult Kali Sary, który bliski jest szczególnie młodszemu pokoleniu Romów, coraz bardziej nawiązuje do koncepcji, zgodnie z którą Kali Sara jest indyjską boginią. Chcąc wyjaśnić fenomen Kali Sary, Romowie coraz częściej sięgają do swych korzeni na subkontynencie indyjskim, będącym kolebką romskiego narodu.

Najnowsze w galerii

Napisz do redakcji

Stowarzyszenie Romów w Polsce
ul. Berka Joselewicza 5
32-600 Oświęcim
tel. 0 33 8426989
e-mail: 17421453@pro.onet.pl; stowarzyszenie@romowie.net
Licznik odwiedzin: 512 418 osób
Realizacja: HEXADE.COM (Grafik, projektant, webdesigner)