Zigeunerfamilienlager („cygański obóz rodzinny”) 

Zgodnie z wydanym przez Heinricha Himmlera 16 grudnia 1942 roku tzw. rozkazem oświęcimskim (Auschwitz-Erlass) do KL Auschwitz mieli być deportowani „mieszańcy cygańscy” (a więc osoby, które miały choćby minimalną domieszkę „cygańskiej krwi”), „Cyganie-Roma” oraz „Cyganie pochodzenia bałkańskiego”. Rozkaz Himmlera zawierał też listę grup Sinti i Romów, które miały być wyłączone z deportacji. Byli to m.in. „czyści rasowo Sinti i Lalleri” (w związku z żywionym przez nazistów przekonaniem, że mogą oni w jakiejś zdegenerowanej formie przechowywać pewne cechy właściwe zamieszkującym niegdyś Indie Ariom i w związku z tym powinni zostać poddani badaniom), a także Romowie i Sinti zintegrowani ze społeczeństwem, mający stałe zatrudnienie i miejsce zamieszkania, służący w wojsku lub pozostający w związkach małżeńskich z pełnej krwi Niemcami. 

Jednakże szczegółowe ograniczenia rozkazu, a także praktyka komisji decydujących o deportacjach odbiegały od ogólnych wytycznych. Lokalne komisje deportacyjne traktowały rozkaz Himmlera jako dogodny pretekst do pozbycia się niechcianych na swoim terenie Sinti i Romów, niezależnie od tego, do jakiej kategorii należeli, co prowadziło do wpisywania na listy deportowanych również osób „społecznie przystosowanych”. 

Świadczą o tym przedstawione poniżej wypowiedzi komendanta KL Auschwitz Rudolfa Hössa i funkcjonariusza Wydziału Politycznego obozu Pery’ego Broada, który w swoich wspomnieniach pisze, że kryteria wyłączające z deportacji były sto- sowane wedle uznania i generalnie nie przestrzegano ich, gdyż właśnie osoby posiadające stałe zameldowanie i regularną pracę można było najłatwiej zlokalizować i ująć. 

Szczegółowe rozkazy nadeszły (...) w marcu [1943] (...). Wynikało z nich, że na rozkaz Reichsführera należy wszystkich Cyganów bez względu na stopień, w którym są mieszańcami, sprowadzić do pracy w obozach koncentracyjnych. Wyjątek mieli stanowić tylko ci Cyganie i cygańscy mieszańcy, którzy posiadali stałe miejsce zamieszkania, żyli dopasowani społecznie i mieli stały stosunek do pracy. Ale ta klauzula istniała tylko na papierze i nigdzie nie była przestrzegana. Ponieważ właśnie tych Cyganów najłatwiej było ująć, dlatego też stanowili oni największy procent osadzonych w obozie. Dziewczęta zatrudnione w jednostkach Wehrmachtu jako stenotypistki, robotnicy z OT, uczniowie z konserwatoriów i inni ludzie, posiadający solidną egzystencję i pracujący uczciwie przez całe lata, znaleźli się nagle w obozie koncentracyjnym z ostrzyżonymi włosami, wytatuowanym numerem więźniarskim i w niebiesko-białym pasiaku. (...) Sprowadzono wprost z 

frontu setki żołnierzy, którzy nawet nie wiedzieli o tym, że są mieszań- cami cygańskimi, kazano im zdjąć mundury i dostarczono do obozu koncentracyjnego, tylko dlatego, że mieli dwanaście albo jeszcze mniej procent cygańskiej krwi. Z dnia na dzień uznawano odznaczonych Żelaznym Krzyżem i innymi od- znakami męstwa za aspołecznych i osadzano za drutami kolczastymi Oświęcimia. To nie powinno mieć miejsca, gdyby wykonywano tajne rozkazy. Mieszańców cygańskich, którzy zdobyli w tej wojnie zasługi jako żołnierze, miano oszczędzić, nie dostarczać ich do obozów, o ile wyrażą gotowość poddania się sterylizacji. Ale większości wcale o to nie pytano, lecz po prostu aresztowano ich. (...) Chciano Cyganów zniszczyć, ale wedle wszelkiego prawdopodobieństwa przestraszono się w Berlinie własnej odwagi i długo zwlekano z ostatecznym rozstrzygnięciem. W lipcu 1944 zapadła decyzja. Himmler rozkazał, by wszyscy zdolni do pracy pozostali w obozach, a pozostałych należało zagazować. 

Wspomnienia SS-Rottenführera Pe- ry’ego Broada, funkcjonariusza Wydziału Politycznego w KL Auschwitz-Birkenau. Auschwitz w oczach SS. Rudolf Höss, Pery Broad, Johann Paul Kremer. Oświęcim 2011. 

W ten sposób w Auschwitz znalazła się między innymi pewna liczba żołnierzy Wehrmachtu, pochodzących z całkowicie zasymilowanych lub mieszanych rodzin, pewien długoletni członek NSDAP, a także działaczka hitlerowskiego Związku Dziewcząt Niemieckich z Berlina. Tak pisał o tym już po swoim uwięzieniu były komendant KL Auschwitz Rudolf Höss: 

Wytyczne, na podstawie których dokonano aresztowań, nie były dostatecznie precyzyjne. Poszczególne placówki policji kryminalnej różnie je interpretowały, na skutek czego doszło do aresztowania osób, które w żadnym przypadku nie powinny być zaliczane do kręgu internowanych. Niejednokrotnie aresztowano urlopowanych żołnierzy frontowych, posiadających wysokie odznaczenia, którzy byli wielokrotnie ranni, a których ojciec lub matka czy też dziadek itp. byli Cyganami lub „mieszańcami cygańskimi”. Był między nimi również jeden stary towarzysz partyjny, którego dziadek przywędrował do Lipska jako Cygan. On sam był właścicielem dużego przedsiębiorstwa w Lipsku, wielokrotnie odznaczonym orderami, uczestnikiem wojny światowej. Była również między nimi studentka, przywódczyni Związku Dziewcząt Niemieckich w Berlinie. 

Wspomnienia Rudolfa Hössa. Auschwitz w oczach SS. Rudolf Höss, Pery Broad, Johann Paul Kremer. Oświęcim 2011. 

W rezultacie tzw. rozkazu oświęcimskiego ponad 22 000 Romów i Sinti z Niemiec, Austrii, Czech i Moraw, Polski i kilku innych krajów zostało deportowanych do KL Auschwitz. Większość z nich została zamordowana lub zmarła w obozie. 

Na przyjęcie deportowanych w wyniku rozporządzenia Himmlera utworzono specjalny podobóz, tzw. cygański obóz rodzinny (Zigeunerfamilienlager), zajmujący odcinek BIIe terenu Birkenau. Obóz był jeszcze w budowie, gdy przybyły pierwsze transporty, stąd też pierwsi więźniowie zmuszani byli do pracy przy jego rozbudowie i urządzaniu. 

Pierwszy transport skierowany do Birkenau przy- był na miejsce przeznaczenia 26 lutego. Tylko dwa miesiące upłynęły zatem od wydania przez Himmlera tzw. rozkazu oświęcimskiego do jego praktycznego wcielenia w życie. 

EN

Zigeunerfamilienlager (“Gypsy family camp”) 

According to the so-called “Auschwitz or- der” (Auschwitz-Erlass) issued by Heinrich Himmler on December 16th, 1942 “mixed Gypsies” (which means people who had even a tiny portion of “Gypsy blood”, “Gypsies – Roma”, and “Gypsies of Balkan origins”) should be deported to KL Auschwitz. Himmler’s order contained also a list of Sinti and Roma groups which should be exempted. Among the latter were “racially pure Sinti and Lalleri” (in connection with the assumption widespread among the Nazis that because the ancestors of Roma could have had contacts with the Aryans who once inhabited India, and could preserve in a degenerated form some Aryan features, the contemporary Roma who were “racially pure” should be studied). 

Other groups to be exempted were Roma and Sinti who were integrated into society, had permanent employment and residence, were serving in the army or were married to “pure Germans.” However, specific limitations of the order and the practice of the commissions which decided about deportations diverged from the general regulations. Local deportation commissions used Himmler’s order as a convenient excuse to get rid of Sinti and Roma unwanted in their area of authority, regardless of which category they belonged to. In consequence, there were also “socially adjusted”persons in the deportation lists as testified in the accounts by the commandant of KL Auschwitz, Rudolf Höss, and an officer of the Political Department of the camp, Pery Broad, according to whom the criteria of exemptions were used at will and generally they were not respected because people who had a permanent address and regular job could be targeted and caught more easily. 

Detailed orders followed in March [1943]...The upshot of them was that, on orders from the Reichsführer, all Gypsies, “regardless of the degree to which they are of mixed blood,” should be put to work in concentration camps. The only exceptions were to be those Gypsies and mixed-blood Gypsies who had a permanent place of residence, lived in a socially adjusted way, and were in permanent employment. However, that clause existed only on paper and was never observed. Because it was precisely these Gypsies who were easiest to apprehend, they were the ones who accounted for the greatest percentage of those incarcerated in the camp. Girls employed in the Wehrmacht as stenographers, OT [Organisation Todt, a civil–military engineering group–Trans.] workers, conservatory students, and other people leading a solid existence and having worked honestly for long years suddenly found themselves in the concentration camp with their hair cut off, prisoner numbers tattooed 

on them, and wearing blue– and–white striped uniforms... Hundreds of soldiers were brought straight from the front who had not even been aware that they were mixed-blood Gypsies, and they were ordered to take off their uniforms and were shipped to the concentration camps only because they possessed twelve percent or even less Gypsy blood. From one day to the next holders of the Iron Cross and other awards for valor were regarded as “asocials” and imprisoned behind the barbed wire of Auschwitz. This would never have happened had the secret orders been carried out. Mixed- blood Gypsies who earned merit in this war as soldiers were to be spared and not sent to the camps if they expressed their readiness to undergo sterilization. However, the majority of them were never even asked this; they were simply arrested instead...There was a desire to destroy the Gypsies, but in all probability they were frightened by their own boldness in Berlin and hesitated a long time over the final solution. In July 1944, the decision fell. Himmler ordered that all those capable of work should remain in the camps, and the remainder should be gassed. 

Recollection of SS-Rottenführer Pery Broad, an officer of the Politi- cal Department in KL Auschwitz. In: Auschwitz w oczach SS. Rudolf Höss, Pery Broad, Johann Paul Kremer. Oświęcim 2011. 

In this way, in Auschwitz there were a certain number of Wehrmacht soldiers coming from as -similated or mixed families, a long-term member of the Hitler’s party and an activist of the Association of German Girls from Berlin. This is how this situation was presented in an account by the former commandant of KL Asuchwitz, Rudolf Höss, produced after his imprisonment: 

The directions on the basis of which the arrest had been made, were not sufficiently precise. Particular units of the criminal police interpreted them differently and because of that some persons were arrested who under no circumstances should be included in the number of those interned. Often the arrested persons were soldiers on leave, who had military decorations, were wounded several times, but their father, mother, or grandfather happened to be Gypsies or mixed-blood Gypsies. Among them there was one old party comrade, whose father came to Leipzig as a Gypsy. He himself was an owner of a big enterprise in Leipzig, often decorated for his service in the First World War. There also was among them a female student, the leader of the Association of German Girls from Berlin. 

Recollections of Rudolf Höss. In: Auschwitz w oczach SS. Rudolf Höss, Pery Broad, Johann Paul Kremer. Oświęcim 2011. 

In consequence of the Auschwitz Order, more than 22,000 Roma and Sinti from Germany, Austria, Bohemia and Moravia and other countries were deported to KL Auschwitz. Most of them were murdered or died in the camp. 

To receive people deported according to Himmler’s decree, a special section of the camp, the so-called “Gypsy family camp” (German: Zigeunerfamilienlager) was prepared as the BIIe section of Birkenau. The camp was still under construction when the first transports started to arrive, thus the first prisoners were forced to work on its extension and furnishing. 

The first transport sent to Birkenau in consequence of the Auschwitz Order arrived on February 26th, 1943. Only two months had passed therefore between the issuing of Himmler’s order and its practical implementation.